حسین گل افروز

مقدمه

دلایل زیادی وجود دارد که باعث می شود گیاه گل ها و میوه های خود را بریزد. وحشت نکنید ریزش گل و میوه ممکن است طبیعی (شرایط محیطی) یا آفات و بیماری ها و خیلی از مواردی باشد که ما در این مقاله به آن پرداختیم. دانستن دلایل ریزش گل و میوه می تواند به شما کمک کند تا از بروز این مشکل جلوگیری کرده و در صورت بروز در اسرع وقت اقدامات درمانی را انجام دهید.

ریزش گل و میوه چیست؟

در بسیاری از موارد، به ویژه در بعضی از گیاهان مانند سیب، گیاه مراحل رشد خاصی را طی می کند که در آن ریزش گل و میوه طبیعی اتفاق می افتد. ریزش طبیعی گل و میوه اوایل تابستان معمولاً در سیب، گلابی و به ندرت گیلاس اتفاق می افتد که نتیجه ی ناتوانی گیاه در حمایت از تعداد زیادی گل و میوه هست که تولید کرده. گلدهی فراوان و گرده افشانی گسترده منجر به تولید بیش از حد میوه می شود، فراتر از آنچه گیاه توان دارد و در نهایت گیاه برای صرفه جویی در انرژی، میوه را رها (می ریزد) می کند. اساساً، این یک فرایند طبیعی است که در نتیجه رقابت کسب قند و انرژی بین میوه ها حاصل می شود.

علت ریزش گل و میوه چیست؟

ریزش گل و میوه ممکن است به شرایط نامساعد محیطی مانند یخبندان و سرمای هوا، گرمای زیاد و تغییرات ناگهانی رطوبت مربوط شود و یا علائم ممکن است مربوط به خاک، ناشی از آبیاری نامنظم و تغذیه نامناسب و کمبود مواد مغذی باشد. به عنوان مثال فلفل سبز کمبود بور حتی مقدار کم آن را سریع با ریزش گل نشان می دهد. در بعضی از موارد کمبود، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و عناصر ریزمغذی از نظر تولید میوه از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. بادبردگی (رانش) علف کش ها نیز ممکن است منجر به ریزش زودرس گل و میوه شود. ریزش میوه هایی که مربوط به آفات و بیماری هاست، به احتمال زیاد در اواخر فصل رشد، زمانی که میوه در حال رشد کامل است رخ می دهد. حشرات رایج که باعث ریزش زودرس میوه می شوند شامل کرم سیب و آلو است. بیماری های گیاهان و بیماری های آوندی نیز باعث ریزش گل و میوه می شود. حشرات و بیماری ها معمولاً علائم قابل رویت ظاهری دارند و بنابراین تشخیص آن ها آسان تر از اثر اختلالات و تنش های محیطی و طبیعی است. بسیاری از عوامل در موفقیت تولید گل و میوه گیاه دخیل هستند. در ادامه به موارد مهم آن اشاره کردیم که این عوامل در ریزش گل و میوه هم نقش بسیار مهمی دارند.

• گرده افشانی

هم عوامل خارجی و هم عوامل داخلی بر گرده افشانی گیاه تأثیر می گذارند. گرده افشانی باعث شروع چرخه تولید مثل گیاه هست که نتیجه آن تشکیل میوه و دانه ها می شود. شکست گرده افشانی یک توقف است که باعث از بین رفتن گل و در نهایت میوه خواهد شد. نکته: از آنجا که عوامل زیادی می توانند در گرده افشانی گیاهان تأثیر بگذارند، تشخیص علت ریزش گل و میوه در بیشتر اوقات دشوار است این عوامل شامل حشرات، بیماری ها، کود دهی ضعیف، علف های هرز، رطوبت بالا، تغییر ناگهانی دما، دمای بالا و پایین، شدت نور زیاد، تفاوت ژنتیکی گیاه و گرده افشانی معیوب هستند. عدم فعالیت زنبور و حشرات گرده افشان نیز یکی از مواردی است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

• عوامل اقلیمی

گیاهانی که در زمان سرمای شدید و یخبندان شکوفا می شوند، تحت درجات مختلفی از آسیب دیدگی قرار می گیرند که بستگی به مدت زمان و درجه دمای هوا دارد. یخ زدگی می تواند به گل ها آسیب شدید برساند (گرده گل و مادگی از بین می روند). صدمه به گل در نهایت باعث ریزش شکوفه یا تغییر شکل میوه می شود برای مثال هلو و توت فرنگی اغلب “میوه های کوچک” می دهند و همان میوه های کوچک نیز ریزش می کنند و یا در گیاهانی مانند گوجه فرنگی و خربزه باعث گرده افشانی ناقص و در نتیجه باعث تولید میوه های نامناسب یا میوه های زخم شده و بد شکل خواهد شد.

• دمای بالا

وقتی دما بیش تر از 37 درجه سانتی گراد باشد در بیشتر گیاهان گل ها و شکوفه ها صدمه می بینند. برای مثال گیاهان گوجه فرنگی و لوبیا شکوفه های خود را در دمای بالا کاهش می دهند. اگر دمای بالا همراه با باد باشد بیشتر شکوفه ها حالت سوختگی پیدا کرده و از بین می روند، برای مثال گلبرگ های گل رز در این شرایط سریعا از بین می روند بنابراین سعی کنید گیاهان حساس را در مناطق حفاظت شده قرار دهید.

• کوددهی

حاصلخیزی کم خاک در هنگام شکوفایی گل ها، ریزش گل و میوه را تشدید می کند و در بعضی از گیاهان که حساسیت بیشتری دارند مانند مرکبات، تعداد زیادی از شکوفه ها و میوه ها در این حالت از بین خواهند رفت. زمان کود دهی و نوع کودی که استفاده می کنیم بسیار مهم هست، در این حالت کود دهی باید درهنگام شکوفایی گل ها انجام نشود چون تاثیری ندارد و بهتر است حداقل چهار تا شش هفته قبل از شروع شکوفه دادن کود دهی را انجام دهید.

• آبیاری

آبیاری در طول دوره گلدهی باید با توجه به توجه سطح شوری و pH آب انجام شود به علت اینکه شوری و وجود املاح در آب باعث تشدید ریزش گل و میوه خواهد شد، همچنین آبیاری باید به صورت منظم انجام شود و بهتر است یک رژیم ثابت را به طور معمول در کل فصل رشد حفظ کنید تا بهترین تاثیر را داشته باشد. برای مثال در باغات نیمه دوم اردبیهشت ماه نقطه شروع آبیاری است. آبیاری بیش از حد یا تشنگی گیاهان در دوره گلدهی توصیه نمی شود. در صورت کمبود آب، گیاه سیگنال هایی را برای جلوگیری از تولید گل و میوه ارسال می کند.

• نور کافی نیست

بیشتر سبزیجات، به ویژه سبزیجات میوه دار، حداقل به شش ساعت در روز نور نیاز دارند. بدون این مقدار نور، گیاهان ساقه دار می شوند و همچنین تمایل بیشتری به ریختن شکوفه های خود دارند.

• تفاوت های گیاهان

بعضی از گیاهان مانند کدو، خیار و طالبی نیاز به انتقال گرده از گل های جداگانه نر به  ماده دارند. بعضی از آن ها نیز تعداد گل های ماده نسبت به نر بالاتر  و یا برعکس هستند. پس به دست آوردن الگو و نوع گل ها، در ریزش آن ها نقش دارند چون در بعضی از شرایط تنش به گیاهان در حال رشد از گل های ماده به نر برمی گردند که گل های نر بعد از گرده افشانی ریزش طبیعی دارند. اگرچه بسیاری از گیاهان دارای گل های خود بارور هستند. اکثر درختان میوه نیز برای موفقیت در گرده افشانی و میوه دادن با کیفیت نیاز به گونه ها گرده زا (دوست گرده افشان) نیاز دارند، بنابراین مطمئن شوید که درختان شما در نزدیکی دوستان گرده افشان باشد.

نکته: بسیاری از درختان میوه از جمله سیب، مرکبات و آلو به طور معمول درصدی از میوه های کوچکی که رشد کرده اند را به طور برنامه ریزی شده می ریزند که به آن ریزش “خرداد ماه” می گویند که روش طبیعی است برای اینکه گیاه می تواند بار سنگین میوه خود را کم کرده و ذخیره انرژی انجام دهد.

• مواد مغذی نامناسب

کود دهی نادرست باعث می شود که گیاهان شما گل های خود را از دست بدهند یا گل ها به میوه تبدیل نشوند. توجه کنید که کودهایی با سطح نیتروژن بالا، گیاهان را ترغیب می کنند تا شاخه و برگ های شاداب و زیادی تولید کنند، اما نکته اینجاست که نیتروژن زیاد می تواند به راحتی از رشد گل جلوگیری کرده و حتی باعث ریزش گل های موجود شود. برای گلدهی، گیاهان بیش از نیتروژن به پتاسیم، فسفر، روی و بُر نیاز داریم که حداقل یک تا دو هفته قبل از شروع گلدهی محلول پاشی شوند (کود فروت ست). در هنگام انتخاب کود NPK دقت کنید شماره نیتروژن – اولین شماره – باید حداقل نیمی از دو عدد دیگر باشد، مانند (10-10-5). برای جلوگیری از کوددهی بیش از حد، تمام دستورالعمل های بسته بندی را در مورد مقدار استفاده حتما دنبال کنید.

جمع بندی و راهکار:

تشخیص مشکلات بهره وری گیاهان از جمله ریزش گل و میوه خیلی موضوع ساده ای نیست و همین طور که در این مقاله به آن اشاره شد نیازمند بررسی موارد بسیاری هست. نکته مثبت و قابل توجه در مورد بعضی از گیاهان مانند درختان میوه این است که شما سال ها وقت دارید تا آن ها را با در نظر گرفتن نکات بالا برای بهبود و بهره وری بیشتر آماده کنید.

راهکار:

1. مظنون اصلی ریزش گل و میوه در اکثر موارد عدم گرده افشانی مناسب است که در شرایط مختلفی اتفاق خواهد افتاد پس حتما عوامل تاثیر گذاری که در مقاله ذکر شد را بررسی کنید.
2. تُنُک کردن (حذف) گل و میوه برای کاهش رقابت و تشویق گیاه به مصرف انرژی بیشتر برای تولید تعداد کمتری میوه ولی با کیفیت بالاتر بسیار اهیمت دارد.
3. از شرایط نامساعد محیطی که باعث ریزش میوه گیاه می شود با تقوبت گیاه توسط کودهای آلی، کمپوست و کودهای فسفر و پتاسیم دار و دارای عناصر ریز مغذی همراه با هیومیک یا فولیک اسید یک یا دو هفته قبل از گلدهی استفاده کنید همچنین بعد از برداشت میوه ها می توان از کود فروت ست استفاده کرد.
4. یک برنامه مدیریت شامل مدیریت موثر آب و یک برنامه کودی متعادل، با توجه به نوع گیاه را به طور ثابت و منظم انجام دهید.
5. برای تأیید کمبود مواد مغذی آزمایش و آنالیز خاک و برگ را انجام دهید.
6. از رانش یا بادبردگی علف کش خودداری کنید. هرگز علف کش را در شرایط وارونگی هوا استفاده نکنید. سمپاشی در چنین شرایطی می تواند فاصله بادبردگی را افزایش دهد.
7. از کیفیت آب آبیاری (شوری، املاح و pH) و زهکشی خاک اطمینان حاصل کنید.
8. از کودهای نیتروژن دار به صورت متعادل استفاده کنید.

مقدمه

بسیاری از کشورها برنامه های صدور گواهینامه مواد گیاهی را برای حفظ یا بازسازی بخش­های خاص کشاورزی اجرا کرده اند. هدف این برنامه ها تولید و توزیع مواد با کیفیت بالا و عاری از بیماری­های سیستمیک و آفات است. برنامه های صدور گواهینامه به طور کلی الزامات واجد شرایط بودن برای نهالستان ­ها ، تولید کنندگان و سایر گیاهان را تعیین می­کنند. فقط آن دسته از انواع گیاهان که توسط مقام ملی صالح ثبت و تأیید شده و مورد ارزیابی و عاری از هرگونه بیماری سیستمیک قرار گرفته ­اند استفاده خواهند شد. به طور كلی، وزارت كشاورزی برنامه­ های صدور گواهینامه را اجرا می­كند، اگرچه مرجع صالح در كشورهای مختلف متفاوت خواهد بود. بسیاری از محصولات مختلف در سراسر جهان مشمول صدور گواهینامه سلامت هستند. استفاده از گیاهان گواهی شده باعث کمک به مدیریت در دستیابی به بهبود فرآیندها، کارایی بیشتر محصولات می ­شود، اطمینان از برتری یکنواخت گیاهان پیش از عملیات تولید، تنظیم یک استاندارد کیفی برای همه محصولات است.

چرا از نهال گواهی شده استفاده کنیم؟

نهال از اولین نهاده­ های کشاورزی در ایجاد باغ­های اقتصادی میوه است. آلودگی به آفات و بیماری ­های گیاهی از جمله مهمترین دلایل کاهش تولید در باغ­ها و در مواردی به نابودی کامل باغ منتهی می­شود. تعدادی از عوامل بیماریزا از طریق ادوات کشاورزی، خاک، باد، حشرات، پرندگان، حیوانات و انسان به باغ­ها منتقل می­شوند که در بسیاری از موارد در صورت استفاده از سموم شیمیایی و روش ­های زراعی قابل کنترل بوده و خسارات آن­ها قابل جبران است؛ اما تعداد دیگری از عوامل بیماریزای به دلیل فقدان اطلاعات کافی تولید کنندگان نهال و باغداران در مورد اهمیت و نحوه انتقال آن­ها، از طریق نهال به باغ منتقل می­ شوند که در بسیاری از موارد قابل کنترل نیست و تنها راه مقابله با آن­ها استفاده از نهال سالم و گواهی شده است. در کشورهای پیشرفته و تعدادی معدودی از کشورهای در حال توسعه دنیا، سیستم ­های کنترل و گواهی نهال برای ساماندهی به تولید نهال گواهی شده سالم، اصیل و استاندارد، توسعه یافته است.

مزایای نهال گواهی شده چیست؟

بهره­ دهی اقتصادی باغ­های میوه متاثر ازعوامل مختلفی مانند خاک، شرایط آب و هوایی ،تغذیه کافی و مدیریت کشاورزی، آفات و بیماری­ های گیاهی است. همچنین عدم استفاده از ارقام و پایه­ های سازگار با شرایط هر منطقه، بارآوری ناکافی و زوال درختان در کوتاه مدت یا میان مدت و به ثمر نرسیدن باغ­ها را به همراه خواهد داشت. اما آنچه که نقش بارزتری در برنامه­های گواهی نهال درکاهش بازدهی اقتصادی باغ­ها ایفا می­کند تاثیر آفات و بیماری­های گیاهی می­باشد.

تاثیرآفات وبیماری­ها به وضوح در باغ­های کشور با کاهش کمیت و کیفیت محصولات باغی، افزایش هزینه ­های تولید ونگه­داری باغ­ها، زوال تدریجی یا ناگهانی درختان میوه و کاهش اشتغال فعالان در بخش باغبانی کشورخواهد شد(خسارت ناشی از بیماری­ های گیاهی در جهان بین 10-20 درصد کل تولید است)

هر چند که این میزان خسارت در برخی مواقع به ویژه در کشورهای در حال توسعه که از زیر ساخت­های­ کافی در زمینه کشاورزی صنعتی برخوردار نیستند، ممکن است میزان خسارت به صد در صد محصول نیز ارتقا یابد. گروهی از بیماری ­ها که برای بیشتر باغداران ناشناخته هستند و به طور عمده توسط عوامل بیماریزای ویروسی، ویروئیدی، شبه ویروسی، فایتوپلاسمایی، باکتریایی و تعداد معدودی ازعوامل قارچی ایجاد می­شوند و به دلیل ماهیت، تعداد زیادی از آن­ها، با هیچ کدام از روش ­های مرسوم قابل کنتزل نیستند. بیماریهای موسوم به تریستزا، اگزوکورتیس، کاچکسیا، پسوروز، کیسه صمغی، میوه سبز، استابورن، در مرکبات شارکا، بافت مردگی حلقوی برگ، کوتولگی، موزائیک، پژمردگی، شانکر و زخم همراه با شیره گیاهی و در هسته داران و دانه داران، گال انگور، جاروی جادوگر درختان میوه هستند.

و همین گروه از بیماری­ها در اکثر مواقع حتی فاقد علائم بیماری هستند ولی کلیدی ترین نقش را در کاهش بهره اقتصادی باغ­های میوه ایجاد می­کنند و به عنوان مهمترین عوامل زوال و نابودی باغ­ها به ویژه در باغبانی سنتی مطرح هستند.

به دلیل اهمیت موضوع استفاده از نهال سالم و گواهی شده، ارگان­های تحقیقاتی-اجرایی در دنیا مانند سرویس بازرسی حیوانات و گیاهان در آمریکا، دپارتمان کشاورزی در استرالیا، سازمان حفظ نباتات در اتحادیه اروپا و موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در ایران برای ساماندهی­ تولید و توزیع بذر، نهال و سایر مواد تکثیری بخش کشاورزی بر اساس استانداردهای موجود ایجاد شده ­اند.

قوانین مربوط برای نهال گواهی شده چیست؟

به منظوررعایت مواد قانونی فوق و آیین نامه­های اجرایی مرتبط با سلامت نهال، موسسه ابتدا استانداردهای سلامت مواد تکثیری بخش باغبانی کشور را با بهره گیری از تجربیات علمی واجرایی تمام ارگان­های تحقیقاتی و اجرایی در ساختار وزارت تعیین و پس از تصویب و ابلاغ، معیار فعالیت­های خود در ارزیابی و صدور گواهی سلامت قرار داده است. بدیهی است در استانداردهای مذکور، فقط بیماری­هایی­ مدنظر قرار گرفته­اند که همچنان­ که قبلا نیز اشاره شد، عامل زوال و کاهش بازده اقتصادی باغ­های میوه بوده واز طریق نهال به باغ­ها منتقل شده و راه درمانی به جز استفاده از نهال سالم در مورد آنها وجود ندارد (صرفا از 38 ویروس، ویروئید، شبه ویروس، 11 فایتوپلاسما و باکتری، 18 قارچ و11 نماتد یاد شده و تصمیم گیری در خصوص سایر بیماری­ها به ارگان­های دیگر از جمله سازمان حفظ نباتات محول شده است).

مهمترین چالش­های موجود در زمینه گواهی سلامت مواد تکثیری از بعد آزمایشگاهی، نیاز شدید کشور به برخی از اقلام بیولوژیکی است که متاسفانه در صد بالایی از آنها وارداتی هستند. ردیابی آلودگی­های موجود در مواد تکثیری نهال نسبت به بذور جنسی به دلیل اهمیت موضوع، نوع روش­های مورد استفاده در ردیابی و پیچیدگی­های خاص در ردیابی عوامل بیماریزای میکروبی و حتی نوع گروه محصولی معمولا چالش برانگیز است که به تجربه عملی و تخصص فنی بالاتری برای ردیابی این عوامل بویژه در نهال نیاز است.
فقدان یا کمبود شرکت­های دانش بنیان و کلینیک­های گیاهپزشکی فعال در زمینه ارزیابی سلامت مواد تکثیری که دارای توان بالای فنی و تجهیزاتی در ردیابی عوامل بیماری زای موجود در استانداردهای ملی سلامت باشند، چالش دیگری است که سیستم گواهی نهال کشوربا آن مواجه است.
تعداد زیادی از کلینیک­های گیاهپزشکی از امکانات آزمایشگاهی و توان پرسنلی لازم برای ردیابی آلودگی در نهال برخوردار نیستند و هم به دلیل کثرت سالیانه تعداد نهال تولیدی در کشور (بالغ بر بیست میلیون نهال رسمی) نیازمند واگذاری ارزیابی سلامت نهال به بخش خصوصی می­باشند.
دستورالعمل کنترل و نظارت بر تولید نهال گواهی شده درختان میوه این دستورالعمل به منظور کنترل و نظارت بر مراحل تولید نهال گواهی شده درختان میوه در نهالستا‌ن دارای مجوز تولید نهال گواهی شده مورد استفاده قرار می­گیرد. ضوابط تولید نهال گواهی شده کنترل و نظارت بر شاخص­های کیفی تولید نهال کاشت و پرورش پایه (مرحله اول نظارت) رعایت تراکم، زمان کاشت پایه، کنترل تراکم در واحد سطح پرورش پایه، آماده سازی برای پیوند و تعیین میزان پیوندک مورد نیازنهال پیوندی: تهیه پیوندک و پیوندزنی (مرحله دوم نظارت)، کنترل سربرداری نهال ( مرحله سوم نظارت)، مدیریت جوشگیری و تربیت نهال (مرحله چهارم نظارت)، تاییدیه، صدور گواهی و مستند سازی، صدور گواهی، برچسب گواهی نهال و فاکتور فروش می­باشد.
این مقاله شما را بیشتر راهنمایی میکند

نتیجه گیری

سیستمهای تولید نهال گواهی شده، زیر­ساخت­های اساسی ­تردیگری نیاز دارد که از جمله مهم­ترین آن­ها وجود طبقات تکثیری سالم و اصیل هسته­ های اولیه، پیش تکثیر و باغ­های مادری که به نوبه خود یکی ازبزرگ­ترین چالش­ ها در سیستم تولید نهال گواهی شده محسوب می­شود. بنابراین برای نیل به گواهی نهال و استفاده از نهال گواهی شده برای توسعه باغبانی مدرن و گذر از باغبانی سنتی به صنعتی در کشور، استفاده از مواد تکثیری از چنین منابعی بسیار لازم و ضروری است. هنوز بسیاری از تولید کنندگان کشور و حتی باغداران سرشناس به نقش نهال گواهی شده درتوسعه باغداری صنعتی، آگاهی کافی پیدا نکرده ­اند.

نویسنده: دکتر حسین گل افروز
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
h.golafrouz@gmail.com
متخصص طراحی، احداث و نگه داری باغ و فضای سبز