چماقی شدن

مقدمه…

هندوانه گیاهی از خانواده کدوئیان و بومی افریقای جنوبی بوده که در میان سایر صیفی جات سطح کشت وسیعی (5/3 میلیون هکتار) در جهان را به خود اختصاص داده است. میوه هندوانه به جهت آبدار بودن، شیرینی و طعم دلنشین آن طرفدار زیادی بین مردم دارد. از نظر ارزش غذایی این میوه حاوی ویتامین A، C، گروه B و منیزیم، پتاسیم، سدیم، لیکوپن، بتاکارتن و آنتی کسیدان می باشد.

بزرگترین کشورهای تولید کننده هندوانه به ترتیب چین، ترکیه، ایران، برزیل و مصر می باشد. در ایران هندوانه محبوب ترین محصول صیفی محسوب می شود که سطح زیر کشت آن حدود 120 هزار هکتار و تولید محصول حدود 8/3 میلیون تن است. عوامل مختلفی از جمله شرینی، طعم، رنگ، اندازه و شکل میوه در بازار پسندی این محصول دخیل می باشد. عوامل مختلفی در بدشکلی هندوانه نقش دارند که می توان آنها را در دو گروه 🅰️ کمبود عناصر غذایی و شرایط نامساعد محیطی 🅱️ آفات و بیماریهای گیاهی، مورد بررسی قرار داد که در این مقاله بصورت خلاصه و مفید به توضیح این عوامل خواهیم پرداخت.

🅰️ کمبود عناصر غذایی و شرایط نامساعد محیطی 🔻

🔹 پوسیدگی گلگاه و دوکی شدن هندوانه در اثر کمبود کلسیم

یکی از عارضه های رایج در کشت هندوانه پوسیدگی گلگاه هندوانه می باشد. دو عامل اصلی پوسیدگی گلگاه هندوانه کمبود کلسیم (کلسی-بر گرین هاس رفع کننده این عارضه)  و تنش آبی (کود هیومیک استفاده کن تا تنش آبی رو کنترل کنی) در هنگام باردهی این محصول است. هنگامی که میوه در حال رشد و آبدار شدن می باشد به دلیل تحرک کم عنصر کلسیم در گیاه و کمبود اولیه آن در خاک، دیواره سلولی بافت هندوانه در ناحیه گلگاه تخریب شده و بصورت ضایعه قهوه ای تا سیاه رنگ و چرمی ظاهر می گردد که آبیاری کم و نامنظم و تعرق زیاد بخصوص در تابستان موجب تشدید این عارضه می شود. همچنین کمبود کلسیم در برخی از ارقام بصورت تورم هندوانه در ناحیه دم و دوکی شدن میوه مشاهده می گردد.

✅ برای تامین کلسیم مورد نیاز گیاه و کاهش عارضه پوسیدگی گلگاه و دوکی شدن میوه توصیه می شود بعد از برداشت محصول سال قبل و در اوایل پاییز از نیترات کلسیم در آب آبیاری استفاده گردد. و بعد از کاشت نشا در مزرعه و قبل از باردهی و همچنین بعد از تشکیل میوه در چندین مرحله از کودهای حاوی کلسیم بالا مانند نیترات کلسیم و کالفون گرین هاس در آب آبیاری و کود های مایع بصورت محلول پاشی استفاده گردد. نکته مهم دیگر آبیاری منظم و به مقدار کافی و جلوگیری از تعرق زیاد گیاه در اوج گرما با آبیاری بارانی و یا محلول پاشی آمینو اسید (آمینوفول گرین هاس عالیه برای محلول پاشی) و یا آب خالی می تواند در کاهش بروز این عارضه موثر باشد.

🔹 چماقی شدن یا لامپی شدن هندوانه در اثر کمبود پتاسیم

پتاسیم (کی-پاد غنی از پتاسیم) یکی از عناصر پر مصرف گیاه می باشد که در آبدار شدن و شیرینی میوه نقش کلیدی دارد و از سوی دیگر کمبود آن در برخی از ارقام موجب تورم انتهای گلگاه میوه و یا چماقی شدن میوه هندوانه می شود. برای جلوگیری از بدشکلی ناشی از کمبود پتاسیم توصیه می شود در هنگام تشکیل میوه تا زمان رسیدن میوه در چند نوبت از کود های حاوی پتاسیم بالا مانند سولفات پتاسیم، 36-12-12 (انواع کودهای پتاسیم بالا رو در ادامه مقاله دنبال کن!) و کود های مایع در آب آبیاری و یا محلول پاشی استفاده گردد.

🔹 باریک شدن و نامتقارن شدن هندوانه در اثر باروری ناقص ناشی از کمبود روی و بر

یکی از عارضه های رایج در کشت هندوانه، باریک شدن و نامتقارن شدن میوه هندوانه در اثر باروری ناقص گل های می باشد. عواملی مانند سرما، رطوبت بالا، آبیاری نامنظم، کمبود کلسیم و بر هنگام گرده افشانی گل ها و مراحل اولیه تشکیل میوه موجب بروز این عارضه در هندوانه می گردد. برای جلوگیری از بدشکلی میوه ناشی از عوامل بالا توصیه می شود قبل از گل دهی گیاه از کود های حاوی روی و بر مانند سولفات روی، بوریک اسید، فروت ست (آلگارین یک فروت ست قوی و ارگانیک در خدمت شماست)، کلبرون (کلسیم و بر از ایتالیا) در آب آبیاری و محلول پاشی استفاده شود.

🔹 بدشکلی میوه در اثر آفتاب سوختگی

در مناطقی که دارای آفتاب سوزان می باشد قسمت رو به بالا میوه در اثر آفتاب سوختگی بصورت سفید تا زرد رنگ در میاد که بافت میوه در این ناحیه در مقایسه با سایر بخش میوه رشد کمتری داشته که موجب کج و بد شکلی میوه هندوانه می گردد. برای کاهش آفتاب سوختگی استفاده از ارقامی با برگ های بیشتر و پهن تر و همچنین کاشت بوته ها با فاصله کمتری توصیه می گردد.  

🅱️ آفات و بیماری های گیاهی 🔻

🔸 بیماری انتراکنوز هندوانه

عامل این بیماری قارچی بنام Colletotrichum spp. می باشد که در دمای بالا 24 درجه و رطوبت بالا بر روی برگها لکه های قهوه ای رنگ و روی میوه لکه های آب سوخته، فرورفته و سیاه رنگ ایجاد می کنند که بافت میوه در محل لکه ها پوسیده شده و موجب بدشکلی میوه می گردد. استفاده از ارقام مقاوم، بذور سالم، کاهش رطوبت و تهویه مناسب در داخل گیاه، حذف برگ های آلوده و استفاده از قارچ کش های مانند مانکوزب و اورتیواتاپ برای کنترل بیماری توصیه می شود. (با فسفیت پتاسیم گیاهتو قوی تر کن!) 

🔸 بیماری لکه برگی باکتریایی

عامل این بیماری باکتری Pseudomonas syringae می باشد که ابتدا روی برگها لکه های آب سوخته زاویه دار ایجاد می کند و بعد از مدتی وسط لکه ها قهوه ای و خشک شده که دارای هاله زرد رنگ نیز می باشد. این بیماری روی میوه نیز لکه هایی بصورت صمغ زرد رنگ ایجاد می کند که بافت میوه در محل لکه ها پوسیده و بصورت زخم های ترک خورده و در نهایت موجب بد شکلی میوه می شود. استفاده از بذور سالم و ارقام مقاوم، حذف بوته های آلوده و محلول پاشی با ترکیبات مسی مانند اکسی کلر مس برای کنترل بیماری توصیه می گردد.

🔸 ویروس موزاییک هندوانه

عامل این بیماری ویروس Watermelon mosaic virus می باشد که موجب لکه های حلقوی روی میوه و بدشکلی میوه هندوانه می شود. استفاده از ارقام مقاوم، بذور عاری از ویروس، کنترل ناقل بیماری (شته ها) بهترین روش برای کنترل این بیماری می باشد.

🔸 مگس جالیز Dacus Ciliatus

مگس جالیز یکی از افات رایج در کشت صیفی جات مانند خربزه، طالبی، کدو و هندوانه می باشد. حشره کامل این آفت زیر پوست میوه تخم گذاری می کنند که محل تخمگذاری بصورت لکه فرورفته و قهوه ای رنگ در آمده و میوه در محل لکه دچار بدشکلی می گردد. برای کنترل این آفت توصیه می شود علاوه بر جمع آوری و انهدام میوه های آلوده، از تله های حاوی طعمه مسموم پروتئین هیدولاز شده همراه با سمومی مانند مالاتیون و سمپاشی مزرعه در اولین مشاهده آفت با سمومی مانند دیمتوات، کنفیدور در چندین مرحله استفاده گردد.

🔸 سرخوطومی جالیز  Acythopeus curvirostris

این آفت به گیاهان خانواده کدوئیان از جمله هندوانه، خربزه، طالبی و کدو خسارت وارد می کند. این آفت در داخل میوه تخمریزی کرده و در اثر تخمریزی ممکن است هندوانه از بوته جدا شده و شادابی خود را از دست داده و بتدریج چروکیده می شود و در حالت دیگر میوه از بوته جدا نشده و سلول های اطراف حفره تخمریزی شده از بین می رود درحالی که سلول ها سالم مجاور به رشد خود ادامه داده و در نهایت موجب بدشکلی و پیچ خوردگی میوه می گردد. از بین بردن میوه های آلوده، یخ آب زمستانه و سمپاشی علیه حشره بالغ با استفاده از سمومی مانند استامی پراید، لاروین، فن والریت و کلروپیرفوس برای کنترل این آفت موثر می باشد.

🔔 جمع بندی

هندوانه یکی از محصولات صیفی پرمصرف در ایران می باشد که بدشکلی میوه هندوانه می تواند موجب کاهش شدید بازار پسندی آن شود. همانطور که ذکر شد عوامل مختلفی از جمله کمبود عنصر غذایی مانند کلسیم و پتاسیم، شرایط نامساعد محیطی مانند آفتاب سوختگی و تنش آبی و آفات و بیماریهای گیاهی می تواند موجب بدشکلی هندوانه گردد. رعایت اصول بهداشتی، برنامه غذایی مناسب، آبیاری منظم، استفاده از ارقام مقاوم و بذور سالم و در نهایت کنترل آفات و بیماری ها می توان  بطور موثری موجب کاهش بروز این عارضه در مزارع هندوانه گردد.