هیومیک اسید

مقدمه

فلات ایران در منطقه گرم و خشک قرار گرفته که خاک آن به دلیل دارا بودن درصد بالای آهک و قلیایی بودن، حاوی درصد پایینی از مواد آلی بوده و از این نظر جز خاک های فقیر محسوب می شود. یکی از مواد آلی که می تواند نفش بسزایی در افزایش کیفیت و حاصلخیزی آن داشته باشد اسید هیومیک است. برخلاف کود های شیمیایی اسید هیومیک پایداری بالایی دارد و در اثر تصعید یا آبشویی از دسترس ریشه گیاه خارج نمی شود همچنین از سوی دیگر موجب افزایش شوری خاک نمی شوند. درحالی که اسید هیومیک ماده آلی و ارگانیک، بسیار پایدار بوده که علاوه بر افزایش حاصلخیزی خاک بصورت پایدار موجب کاهش شوری خاک و تعدیل شرایط اسیدیته خاک می گردد. برای آشنایی با اسید هیومیک و مزایایی شگفت انگیز آن در کشاورزی ما را همراهی کنید.

• اسید هیومیک چیست؟

اسید هیومیک ماده آلی ارگانیک می باشد که طی فرآیندی از هوموس استخراج می شود. هوموس در واقع مواد حاصل از تجزیه گیاهان و بقایای موجودات زنده است که توسط میکروارگانسیم ها در زیر خاک تحت شرایط ویژه و طی چندین میلیون سال می باشد. از تجزیه هوموس 3 ماده بنام اسید هیومیک، اسید فولویک و هومین به وجود می آیند که از نظر وزن مولکولی و حالیت باهم اختلاف دارند. 1- اسید فولویک ماده ای زرد رنگ تا زرد قهوه ای با وزن مولکولی کم بوده و به راحتی در تمامی دامنه اسیدیته آب حل می شود. 2- هیومیک اسید ماده ای به رنگ قهوه ای تیره با وزن مولکولی بالا نسبت به اسید فولویک بوده که در شرایط اسیدیته قلیایی آب حل می شود. 3- هیومین ماده آلی به رنگ سیاه بوده که در هیچ دامنه اسیدیته آب حل نمی شود و دارای وزن مولکولی بالاتری می باشد.

بخش عمده از هوموس و نهایتا هیومیک اسید از معادن لئوناردیت تولید می شود. برای استخراج اسید هیومیک ابتدا لئوناردیت را در محلول قلیایی قرار می دهند که موجب جدا شدن هیومین می گردد و سپس با استفاده از محلول اسیدی، اسید هیومیک رسوب داده شده و جداسازی می گردد و در نهایت مایع زرد قهوه ای باقی مانده اسید فولویک می باشد.

گرانول هیومیک اسید-Humic Acid Granules

• ویژگی های اسید هیومیک

همانطور که بیان شد اسید هیومیک در محلول قلیایی به راحتی حل شده و در اسید نامحلول می باشد. اسید هیومیک به دلیل داشتن وزن مولکولی بالا نمی تواند از طریق برگ جذب شود بنابراین فقط می توان آنرا در آب آبیاری استفاده نمود. اسید هیومیک ترکیبی از مواد آلی از قبیل اسیدآمینه ها، فنول ها، کربن های فعال، پلی ساکاریدها، پپتیدها، ترکیبات هورمون ها و شبه هورمونی می باشد که می تواند با عناصر معدنی و کاتیون پیوند تشکیل دهد و بصورت یک کلاته کننده عمل کرده و موجب افزایش جذب سایر عناصر غذایی توسط گیاه می شود.

• مزایای استفاده از اسید هیومیک در کشاورزی

بهبود شرایط فیزیکی خاک : اسید هیومیک به دلیل دارا بودن خاصیت کلوییدی موجب چسبیدن ذات خاک به همدیگر و تشکیل میکروگرانول های خاک و در ادامه میکروگرانول های بزرگتر و نهایتا افزایش خلل و فرج خاک می گردد. افزایش تخلل خاک موجب افزایش هوادهی خاک، افزایش نفوذپذیری آب در خاک، افزایش رطوبت خاک، جلوگیری از ترک خوردن خاک و جلوگیری از فرسایش خاک می گردد.

بهبود شرایط شیمیایی خاک: اسید هیومیک به دلیل افزایش مواد آلی خاک و از سوی دیگر به دلیل سیاه شدن رنگ خاک و درنتیجه افزایش جذب نور آفتاب توسط خاک موجب افزایش گرما در خاک شده که این امر موجب افزایش فعالیت های میکروارگانسیم های مفید خاک و بهبودی شرایط شیمیایی خاک می شود.

تعدیل اسیدیته pH خاک: اسید هیومیک به دلیل تبادل کاتیونی و آنیونی خود در خاک موجب تعدیل در اسیدیته خاک می شود.

کاهش شوری خاک:  اسید هیومیک به جهت پیوند با عنصر سدیم موجود در ترکیبات املاحی مانند نمک ها و غیر فعال کردن آن موجب کاهش شوری و تنش ناشی از شوری در گیاهان می گردد.

آزاد سازی و افزایش جذب عناصر در خاک: اسید هیومیک به عنوان کلاته کننده عمل کرده و موجب افزایش جذب عناصر غذایی به ویژه آهن، روی، منگنز در خاک می گردد.

افزایش میزان نیتروژن قابل جذب در خاک: اسید هیومیک توانایی بالای در جذب نیتروژن دارد که موجب افزایش و سهولت جذب آن توسط گیاه می شود. از سوی دیگر به دلیل افزایش فعالیت میکروبی خاک در اثر مصرف اسید هیومیک تولید و جذب نیتروژن در اثر فرایند نیتریفیکاسیون بخصوص در بقولات می گردد.

افزایش جذب فسفر در خاک: عنصر فسفر در خاک با عناصری مانندآهن (Fe)، کلسیم (Ca) و آلومینیوم (Al) واکنش داده و بصورت غیر قابل جذب در می آید. استفاده از هیومیک اسید مانع از این واکنش شده و درنتیجه فسفر قابل جذب برای گیاه افزایش می یابد.

تحریک و افزایش رشد ریشه گیاه: اسید هیومیک به دلیل دارا بودن برخی از ترکیبات هورمونی و شبه هورمونی، اسید آمینه ها و همچنین به دلیل افزایش جذب فسفر موجب تحریک رشد ریشه گیاه و افزایش حجم ریشه در گیاه می گردد.

افزایش رشد عمومی گیاه: اسید هیومیک به دلیل نقش آن در جذب عنصر ازت و افزایش حجم ریشه و متعاقبا افزایش جذب عناصر توسط ریشه موجب افزایش رشد رویش در گیاه می گردد.

افزایش راندمان فتوسنتز در گیاه: اسید هیومیک به دلیل دارا بودن اسید آمینه ها موجب افزایش تولید کلروفیل در گیاه و نهایتا افزایش میزان فتوسنتز در گیاه می گردد.

افزایش مقاومت گیاه در برابر سرمازدگی: اسید هیومیک به جهت افزایش رطوبت و گرما در خاک و نیز تشدید فرایند متابولسیم گیاهی موجب چرخش شیره گیاهی در آوند های گیاه تا سرشاخه ها می گردد که موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر سرمازدگی می شود.

افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماریزا و آفات گیاهی:  اسید هیومیک به جهت دارا بودن اسید آمینه و تقویت عمومی گیاه موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های ناشی از عوامل بیماریزا و آفات گیاهی و شرایط نامساعد محیطی می گردد.

فولویک اسید-Fulvic acid

• زمان و نحوه استفاده اسید هیومیک

هیومیک اسید به عنوان یک ماده آلی، محرک زیستی و کلاته کننده عناصر که دارای قابلیت های عالی می باشد را می توان برای انواع محصولات کشاورزی از قبیل درختان میوه و غیر مثمره، گیاهان زینتی، چمن و گیاهان زراعی استفاده نمود. هیومیک اسید به سه فرم گرانول، پودری و مایع تولید می شود که هر فرم آن بسته به شرکت تولید کننده از کیفیت متفاوتی برخوردار می باشد که عمدتا اسید هیومیک همراه با عنصر پتاسیم (هیومات پتاسیم) تولید می گردد. فرم گرانوله از درصد پایین تری از هیومیک اسید برخوردار بوده که  اغلب بصورت پاششی و مخلوط کردن با خاک در زراعت و یا در چالکود درختان میوه استفاده می شود. فرم پودری که نسبت به دو فرم دیگر از درصد بالای هیومیک اسید و پتاسیم برخوردار می باشد را بصورت محلول در آب به مقدار 3تا 4 کیلو در هکتار و فرم مایع نیز در آب آبیاری به مقدار 15 تا 20 لیتر در هکتار مصرف می گردد. نکته بسیار مهم در مصرف اسید هیومیک این که اسید هیومیک به دلیل داشتن وزن مولکولی بالا از طریق برگ جذب نمی شود بنابراین نمی توان آن را بصورت محلول پاشی استفاده نمود و ثانیا اینکه اسید هیومیک در آب با اسیدیته پایین رسوب کرده و  حل نمی شود. بنابراین تنظیم اسیدیته آب هنگام حل کردن آن در آب بسیار مهم می باشد. 

نکته: براساس تجربه گروه مرسین کشت استفاده از اسید هیومیک حداقل سه مرحله در فصل زراعی، مرحله اول ترکیب اسید هیومیک با کود فسفر بالا در مرحله اول دوره رشد (فروردین تا اردیبهشت )، مرحله دوم اسید هیومیک با کود سه بیست (خرداد تا تیرماه) و مرحله سوم اسید هیومیک با کود پتاس بالا (مرداد تا شهریور) تاثیر عالی در رشد و سلامت گیاه و نهایتا در افزایش کمیت و کیفیت محصول خواهد داشت. 

هیومیک اسید پودری-Humic Acid Powder

نتیجه گیری

با توجه با فقیر بودن خاک فلات ایران از نظر موادآلی استفاده از اسید هیومیک می تواند تاثیر عالی در افزایش حاصلخیزی خاک و در نهایت افزایش کیفیت و کیمیت محصولات کشاورزی داشته باشد. اسید هیومیک یک ماده آلی اورگانیک،  محرک زیستی و کلاته کننده عناصر با قابلیت های ویژه ای می باشد که کشاورزان محترم بایستی توجه خاص به استفاده از این طلای سیاه در برنامه غذایی محصولات کشاورزی خود داشته باشند.