21 اردیبهشت 1400

مقدمه

16 عنصر برای رشد گیاهان نیاز می باشد که این عناصر از طریق خاک، آب و هوا تامین می شود. منابع تامین این عناصر از سه منبع می باشد:
الف) هوا: کربن (C) بصورت دی اکسید کربن
ب) آب: هیدروژن (H) و اکسیژن (O) بصورت آب
ج) خاک، کود های معدنی و دامی: نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، گوگرد (S)، آهن (Fe)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، مس (Cu)، بور (B)، مولیبدن (Mo) و کلر (Cl).
عناصر دیگری هم توسط گیاه جذب می شود و این عناصر ممکن است برای رشد گیاه مفید باشند ولی یرای رشد همه گیاهان ضروری نمی باشند. استفاده از کود های معدنی و آلی و بقایای گیاهی در خاک باعث افزایش عناصر در دسترس گیاه می گردد. جدا از کربن که گیاه از طریق فتوسنتز آن را کسب می کند، گیاهان سایر عناصر غذایی مورد نیاز خود را از محلول خاکی جذب می کند، که این عناصر به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
الف) عناصر پر مصرف: که به دو گروه عناصر پرمصرف اولیه و ثانویه تقسیم می شود.
ب) عناصر کم مصرف

عناصر پر مصرف

عناصری هستند که گیاه در طول دوره رشد به مقداری زیادی از آن ها نیاز دارد و عدم وجود کافی انها موجب اختلالات فیزیولوژیکی مهم در گیاه می شود. در برخی از خاک ها ممکن است عناصر تغذیه ای بصورت طبیعی کم باشد یا اصطلاحا خاک فقیر می باشد، یا اینکه کشت مداوم در طول سالیان بدون کود دهی یا کشت رقم های پرمحصول از گیاهان که مقدار زیادی از عناصر را مصرف می کنند منجر به کمبود این عناصر در خاک می گردند.عناصر پرمصرف اولیه شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. خاک های ایران به دلیل مقادیر کم مواد آلی و آهکی بودن و PH بالا، دارای قابلیت حلالیت کمی برای برخی از عناصر مانند فسفر، آهن، روی منگنز می باشد.

نیتروژن (N)

این عنصر پرمصرف، موتور و محرک رشد گیاه می باشد این عنصر 1 تا4 درصد از وزن خشک گیاهی را تشکیل می دهد. نیتروژن بصورت نیترات (NO3 ) یا آمونیوم (NH4 ) از خاک جذب می شود. اغلب نیتروژن به‌صورت نیترات جذب گیاه می‌شود. این عنصر در گیاه با ترکیبات حاصل از سوخت و سازکربوهیدرات ها ترکیب شده و آمینو اسید ها و پروتئین ها را تولید می کند. با توجه به این که نیتروژن عنصری مهم در پروتئین می باشد بنابراین در رشد و نمو گیاه نقش اساسی دارد. همچنین این عنصر در جذب سایر عناصر توسط گیاه نیز نقش مهمی دارد. نیتروژن یک عنصر متحرک می باشد. عناصر متحرک عناصری هستند که در بافت گیاه قابلیت تحرک دارند و در صورت کمبود، این عناصر از بافت مسن به سمت بافت جوان تر حرکت می کنند به همین علایم کمبود عناصر متحرک در برگهای پایینی و مسن تر زودتر بروز می کند. به همین دلیل کمبود نیتروژن در ابتدا بصورت رنگ پریدگی و سپس بصورت زردی در برگهای مسن نمایان می شود.

فسفر (P)

این عنصر یکی از عناصر ضروری در مرحله ریشه زایی می باشد که بین 1 تا 4 درصد از وزن خشک گیاه را تشکیل می دهد و نقش مهمی در انتقال انرژی دارد. بنابراین این عنصر در فرآیند فتوسنتز و تمامی فرایند های شیمیایی-فیزیولوژیکی در گیاه نقش کلیدی دارد. همچنین این عنصر جز اصلی بر ای تقسیم سلولی و گسترش و توسعه بافت های گیاهی می باشد. فسفر بیشتر بصورت فرم منوفسفات (H2PO4 ) توسط گیاه جذب می شود ولی در صورتی که PH خاک بالا باشد بیشتر بصورت فرم دی فسفات (HPO42 ) جذب می شود. فسفر نیز مانند نیتروژن یک عنصر متحرک بوده و کمبود ان ابتدا در برگ های مسن تر بروز می کند.

پتاسیم (K)

سومین عنصر پرمصرف گیاه عنصر پتاسیم می باشد. حدود 1 تا 4 درصد از وزن خشک گیاهی از این عنصر تشکیل شده است و وظایف متعددی در گیاه دارد. این عنصر باعث فعال شدن بیش از 60 آنزیم مختلف در گیاه می شود. بنابراین پتاسیم نقش حیاتی در ساخت کربوهیدارت ها و پروتئین ها دارد. این عنصر منجر به افزایش تحمل گیاه به استرس های محیطی مانند خشکی، سرمازدگی و شوری و نیز مقاومت نسبت به بیماریهای قارچی و باکتریایی و نماتد ها می گردد. پتاسیم بیشتر به صورت فرم یون آزاد از محلول خاک توسط گیاه جذب می شود. پتاسیم نیز جز عناصر متحرک محسوب می شود و کمبود آن بصورت زرد و قهوه ای شدن حاشیه برگ های مسن تر نمایان می گردد.
عناصر پرمصرف ثانویه شامل منیزیم، گوگرد و کلسیم می باشد و گیاهان این عناصر را به مقدار زیادی جذب می کنند.

منیزیم (Mg)

ابن عنصر جز مرکزی کلروفیل، رنگ دانه های سبز برگ ها می باشد بنایراین در فتوسنتز نقش مهمی دارند و 15 تا 20 درصد کل منیزیم گیاه در برگها متمرکز شده است. این عنصر همچنین در فعالیت های آنزیمی مربوط به انتقال انرژی در گیاه نقش دارد. این عنصر بصورت یون دو ظرفیتی از خاک جذب می شود و کمبود آن ابتدا بصورت کله های کلروز در برگ های مسن تربروز می کند. استفاده زیاد از کود های پتاسیمی یا مقدار زیاد پتاسیم و کلسیم در خاک موجب کاهش جذب منیزیم می گردد.

گوگرد (S)

این عنصر یکی از جز اصلی در تشکیل پروتئین می باشد، همچنین در تشکیل کلروفیل نقش دارد. حدود 2/0 تا 3/0 درصد از وزن خشک گیاه از این عنصر تشکیل شده است. باتوجه به قلیائی یا آهکی بودن اکثر خاکهای ایران و کمبود ذخیره مواد آلی ، لذا انحلال و جذب برخی عناصر غذایی با مشکل مواجه می شود. بنابراین استفاده از گوگرد و کود های گوگردی به عنوان اصلاح کننده خاک های کشاورزی و یکی از مهمترین ترکیبات مورد نیاز گیاهان، بسیار ضروری و حائز اهمیت است.کود گوگرد و عناصر موجود در آن تنها بصورت یون سولفات توسط گیاهان قابل استفاده است.

کلسیم (Ca)

این عنصر برای رشد گیاه و همچنین به عنوان یه جز ساختمانی دیواره سلولی گیاهی در استحکام گیاه نقش مهمی دارد. کلسیم بصورت یوت آزاد کلسیم بصورت غیرفعال همراه با آب از طریق آوند های چوبی توسط گیاه جذب می شود بنابراین جذب این عنصر به تعرق گیاه وابسته می باشد. کلسیم یه عنصر غیر متحرک می باشد که علائم کمبود آن ابتدا در برگهای جوان و میوه ها ظاهر می گردد. خاک های قلیایی دارای مقادیر بیشتری کلسیم قابل جذب می باشد. وجود مقدار بالای یون های مثبت مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم در خاک باعث کاهش جذب یون کلسیم در گیاه می شود.

عناصر کم مصرف
عناصر کم مصرف شامل آهن (Fe)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، بور (B)، مولیبدن (Mo)، کلر (Cl) و مس (Cu) می باشد. این عناصر نیز نقش مهمی در رشد گیاه دارند. از میان این عناصر کم مصرف، عنصر آهن و کمبود آن به دلیل آهکی بودن خاک های ایران بیشتر مورد توجه بوده است. آهن بیشتر بصورت یون Fe+2 و Fe+3 توسط گیاه جذب می شود. بیشترین علت کمبود آهن، کم بودن مقدار آن در خاک نیست، بلکه تبدیل شدن آن به شکل غیرقابل جذب برای گیاه مشکل اصلی است. به ازاء هر يك واحد افزايش PH،حلاليت تركيبات آهن (3ظرفیتی) هزار مرتبه و (2ظرفیتی) صد مرتبه كاهش پيدا مي‌كند.

آهن کم تحرک ترین عنصر کم مصرف در گیاه می باشد که کمبود آن بصورت زرد شدن بین رگبرگها و سبز ماندن رگبرگ ها در برگ های جوان بروز می کند. تعداد دیگری از عناصری که برای برخی از گیاهان مهم هستند می توان به سدیم (Na) در چغندر قند، سیلیسم (Si) در غلات که منجر به مقاومت در برابر خوابیدگی می شود، کبالت (Co) در بقولات دخیل در تثبیت زیستی نیتروژن در این گیاهان اشاره کرد. برخی از عناصر کم مصرف در صورت مقادیر آنها در خاک کمی بالاتر از حد معمول باشد برای گیاهان موجب مسمومیت می شود که مسمومیت منگنز، مس و آلومینیوم مواردی است که بیشتر مشاهده شده است.

نتیجه گیری

عناصر مختلفی در عملکرد طبیعی گیاهان و جود دارد. گاها این عناصر به خصوص در گیاهان اهلی که مورد استفاده انسان و یا دام است دستخوش تغییر در میزان و یا کمبود می شود. در این صورت بایستی این عناصر از طریق دیگری برای گیاه جبران گردد. یکی از این طرق استفاده از کودهای تغذیه ای برای گیاه است. به هر صورت کمبود یا بیشبود هر یک از عناصری که در این مقاله ذکر شد می تواند سبب ایجاد اختلالات بزرگ در گیاه بشود.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی نماتد شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص تغذیه گیاهی و گیاهپزشکی

مقدمه

از بیماری­ های قارچی مهم گیاه سیب و گلابی می­ توان به لکه سیاه سیب، آتشک سیب و گلابی، پوسیدگی قهوه ­ای میوه، سفیدک پودری، پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه (قارچ عسلی) و پوسیدگی سفید ریشه نام برد. این بیماری تاکنون از مناطق میوه خیز به ویژه اصفهان، مشهد، تهران، فارس، همدان، تبریز و غیره از روی 36 گونه گیاهی درایران و جهان گزارش شده است. در ایران عامل این بیماری اولین بار در سال 1336 جداسازی و شناسایی شده. یک بیمارگر خاکبرد با نام علمی Rosellinia necatrix که برای تعداد زیادی از گونه­ های مختلف گیاهی مناطق گرمسیری و معتدل تهدید کننده است. برای چند دهه پوسیدگی سفید ریشه به اشتباه در درجه دوم اهمیت نسبت به پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه در نظر گرفته شده. بررسی­ های میدانی اخیر در ایران نشان دهنده انتشار گسترده این قارچ نسبت به آرمیلاریا به خصوص در باغ­ها و نهالستان ­ها است. دامنه میزبانی و گسترده از جمله درختان، درختچه­ ها، محصولات زراعی، علف­های هرز و حتی جلبک­ ها دارد.

اهمیت بیماری

این قارچ باعث پوسیدگی شدید ریشه در چندین محصول از لحاظ اقتصادی مهم می­ شود. این محصولات شامل میوه ­های مناطق معتدل سیب، گلابی، مرکبات ، آلو، بادام، هلو، گیلاس، انگور و زیتون، میوه­ های مناطق نیمه گرمسیری آووکادو، انبه، مناطق گرمسیری قهوه و چای، محصولات زراعی مانند پنبه، یونجه و حبوبات، علف­های هرز مانند تاج خروس می ­شود. این بیمارگر عامل محدود کننده در باغ­های سیب و انگور در بسیاری از کشورهای جهان و ایران می ­باشد. در منطقه آلکوباسای کشور پرتغال 43 درصد از باغ ­های سیب دارای علایم پیشرفته بیماری هستند. در کشور ایتالیا از مهم­ترین و خطرناک­ترین عامل پوسیدگی درختان صنوبر است. در کشور اسپانیا مهم­ترین عامل پوسیدگی ریشه آووکادو در نظر گرفته می­شود. در باغ­های سیب کالیفرنیا باعث زیان­ های اقتصادی زیادی شده است. همچنین در آفریقا و آمریکای جنوبی از عوامل بسیار مخرب باغ ­های قهوه ذکر شده است.
در کشور ما نیز این بیماری رخ می­ دهد و در باغ­ها و نهالستان اهمیت دارد و در سال باعث از بین رفتن بیش از ده درصد باغ­های آلوده می­شود. در برخی از مناطق کشور هند مخرب­ترین بیماری سیب است. اطلاعات در مورد مرکز و منشاء این بیمارگر بسیار محدود است. در حال حاضر این بیمارگر به طور گسترده ­ای در تمام مناطق جهان پراکنده شده.­

بیماری زایی

این قارچ باعث پوسیدگی ریشه و طوقه گیاهان می ­شود. علایم گیاهان بیمار از دیگر بیماری­ های پوسیدگی ریشه مانند آرمیلاریا و فیتوفتورا قابل تشخیص هستند. بسته به شرایط محیطی و گونه­ های گیاهی علایم بیماری مانند پژمردگی برگ، ریزش برگ، سبزخشک شدن برگ و باقی ماندن برگ به گیاه بیمار، ضعف گیاه، چروکیدگی و کوچک شدن میوه، پوسیدگی و نکروز ریشه و طوقه، عدم رشد ریشه و شاخه ­های جدید و در نهایت مرگ گیاه آلوده، متفاوت است. ریشه­های آلوده معمولا توسط ریسه­ ای پنبه ­ای و سفید رنگ از قارچ پوشیده می­ شود. علاوه بر این قارچ می ­تواند روی ریشه­ های مرده و دیگر بقایای گیاهی، زنده بماند (مقدار سلولز نقش بسیار موثری دارد). به طوری که شاخه­ های آلوده گلابی برای یک دوره 18 ماهه زنده مانده است و هنگامی که محتوای سلولزی بافت کمتر از 50 درصد رسید زنده مانی قارچ نیز کاهش یافت قابلیت بقا تا 8 سال در شاخه ­های آلوده سیب را دارد.

پراکندگی و انتشار

خاک آلوده ، بقایای گیاهی آلوده و آب آبیاری در انتشار قارچ نقش دارند. همچنین انتشار قارچ می­تواند از طریق تماس ریشه­ های گیاهان آلوده با سالم نیز انجام شود. عوامل متعددی مانند بافت سنگین خاک، رطوبت بالای خاک و درجه حرارت مطلوب (22 تا 5/25 سلسیوس) و محدوده pH (5 تا 8) و میزبان اختصاصی در رشد قارچ بسیار مهم است. با تماس قارچ با ریشه تراکمی از پوشش قارچ (ریسه) ایجاد می­شود که به صورت عمیق وارد بافت پوست ریشه می­ گردد. لایه ­های مختلف ریشه توسط فشار مکانیکی و فعالیت­های آنزیمی تخریب می شود.

مراحل زندگی

این قارچ دو مرحله جنسی (که به ندرت در طبیعت یافت می­شود) و غیر جنسی تولید اسپور (بذر) می­کند. یکی از مشخصه ­های مهم قارچ که توسط میکروسکوپ مشخص می­شود تورم ­های گلابی شکل در روی ریسه (ساختمان رویشی قارچ) می­باشد همچنین سمی به نام سایتوکالاسین تولید می­نماید که اثر مستقیم بر سیستم فتوسنتز گیاه و عدم جذب نور دارد. حمله قارچ به ریشه­ های جوان از طریق پوست و تجزیه آن انجام می­ شود و در ریشه­ هایی که دارای چوب پنبه هستند، از طریق عدسک­ ها انجام می ­شود. سلول­ های آسیب دیده در اثر پوسیدگی به رنگ قهوه ­ای تغییر رنگ می­ دهند و درنهایت از بین می ­روند.

روش های تشخیص کلینیکی و گیاه پزشکی

روش­های تشخیص بیمارگر شامل مشاهده دقیق علائم، جداسازی بیمارگر به وسیله محیط کشت و مشاهده میکروسکوپی از ریسه بیمارگر برای دیدن تورم ­های گلابی شکل می ­باشد. در کل، این روش­ ها وقت گیر بوده و دقت پایین دارند به همین علت روش­ های جدید آزمایشگاهی RT – PCR برای تشخیص سریع قارچ توسعه یافته است.

روش های کنترل

• کنترل بیولوژیک یا زیستی:

هدف از کنترل بیولوژیک بیماری­های خاکبرد بهبود کنترل بیماری، تولید مناسب و افزایش محصولات کشاورزی با کاهش نهاده­ های شیمیایی می ­باشد. در مدیریت تلفیقی آفات و بیماری­های گیاه(IPM) ، کنترل بیولوژیک را به عنوان راه کار سازگار با محیط زیست و کنترل اقتصادی بیماری ­های خاکبرد پیشنهاد شده. کنترل بیولوژیک روشی است که با استفاده از موجودات زنده مبادرت به کنترل خسارت ناشی از عوامل بیماری­زای گیاهی می­ شود. اصول این روش متکی بر شناخت کامل عوامل بیماری­زا، میزبان و همچنین رابط ه­ای که بین آنها در محیط اطرافشان برقرار می ­شود و به طور کلی کنترل بیولوژیک باید کنترل بیماری را برای حفظ تولید به همراه داشته باشد. در بیماری شناسی گیاهی این اصطلاح در استفاده هدفمند از عوامل آنتاگونیست در بازدارندگی از بیماری به کار می­رود. کنترل بیولوژیک سبب کاهش بقا و فعالیت یک بیمارگر از طریق دخالت ارگانیسم ­های زنده دیگر (به جز انسان) و در نتیجه منجر به کاهش شدت بیماری ایجاد شده توسط بیمارگر می­ شود. یکی از قارچ ­های کنترل کننده موثر بیماری پوسیدگی ریشه تریکودرما می­باشد.

• کنترل شیمیای و زراعی

مقاومت به خشکی، تحمل به طیف گسترده ­ای از pH خاک، داشتن میزبان­های متعدد گیاهی، نفوذ عمقی در خاک و مقاومت در برابر قارچ کش ­های متنوع از ویژگی ­های این بیمارگر به شمار می ­رود. به طور کلی کنترل به وسیله ضد عفونی کردن خاک با مواد شیمیایی به علت گران بودن و خطر برای محیط زیست و استفاده در سطح محدود مقدور نیست، به همین علت از روش­ های دیگر کنترل مانند استفاده از نهال سالم، ایجاد مانع و قرنطینه برای ورود بیماری و کنترل بیولوژیک در حال توسعه است. بیش از چهار دهه استفاده از متیل بروماید برای از بین بردن بیمارگر­­­های خاکبرد و این بیمارگر گذشته است، ولی به علت خطرناک بودن این سم برای اوزون استراتوسفر و مشکلات ایجاد شده به ویژه در کودکان استفاده از آن طبق پروتکل مونترال 1997 از سال 2005 ممنوع شده . همچنین استفاده از قارچ کش ­هایی نظیر کاربندازیم و تیوفانات متیل در خاک به علت استفاده محدود در سطح کوچک، هزینه­ های بالا و صرف انرژی زیاد محدویت دارند. استفاده از تابش خورشید به خاک نیز برای کاهش بیماری کمک کرده ولی باعث از بین رفتن کامل بیمارگر نشده است. کنترل زراعی از طریق سوزاندن بقایای آلوده گیاهی، استفاده از نور خورشید و هوادهی محل آلوده و آیش 2 تا 4 ساله قبل از کشت است. کاشت گیاهان غیر میزبان، استفاده از ارقام مقاوم و جدید به شدت توصیه می­شود حتی اگر این مقاومت متوسط باشد. استفاده از کربنات کلسیم (گچ) به منظور افزایش pH با عث کاهش علایم پوسیدگی شده است.

نتیجه گیری

معرفی روش ­های درست مدیریت این بیماری که به نسبت از روش ­های ریشه­ کن کردن کامل بیماری ارزان­تر هستند و نقش عمده­ای در زمینه کنترل این بیماری دارند در حال مطالعه و تکمیل می ­باشد. نگرانی ­ها در مورد آلودگی محیط زیست توسعه روش ­های جایگزین کنترل بیماری را ضروری­تر کرده است. روش­های کنترل بیولوژیکی برای کنترل این بیماری برای گیاه آوکادو و سیب و محصولات دیگر با استفاده از قارچ Trichoderma پیشنهاد شده است. در حال حاضر هیچ پایه ­ای از سیب و گلابی مقابل این بیمارگر مقاوم شناخته نشده است و فقط گیاهانی مانند خرمالو و گردو (پکان) که به این قارچ آلوده بودند، برای بیش از چهار سال بدون علایم رشد کردند. استفاده از پایه­ های گیاهان پیوندی سیب و گلابی تجاری موجود نشان داده است، که تمام پایه ­ها مستعد به ابتلا این بیماری هستند.

نویسنده: دکتر حسین گل افروز
دکتری تخصصی قارچ شناسی
h.golafrouz@gmail.com
متخصص بیماری های گیاهی، طراحی و اجرای فضای سبز

مقدمه

کشت گیاهان مختلف همواره با چالش های مختلفی همراه بوده که یکی از مهمترین آنها آفات و بیماری هایی است که به گیاهان صدمه وارد میکنند. از این دسته آفات، موجودات مختلفی سبب آسیب به گیاهان می شوند. انواع حشرات، نماتدها، نرم تنان و پرندگان، خزندگان و پستانداران می توانند به گیاهان خسارات سنگینی وارد نمایند. از این دسته نرم تنانی مانند حلزون ها و راب ها به خصوص در نواحی گرمسیری و مرطوب می توانند باعث خسارات فراوان به گیاهان شوند. در این مقاله ضمن معرفی این موجودات به شما آموزش می دهیم که چگونه این آفات را در باغ، مزرعه، گلخانه یا باغچه خود از بین ببرید.
حلزون یا راب چیست؟
حلزون ها و راب ها نرم تنانی هستند که در تمام دنیا پراکنده اند. این موجودات چون تنفس پوستی دارند نیاز به هوای مرطوب و گرم برای زنده ماندن دارند. حلزون ها دارای یک اندام سخت مارپیچی (لاک ، صدف) بر روی بدن خود هستند که به آنها اجازه می دهد تا در زمان احساس خطر و یا خشکی هوا به داخل آن بروند. راب ها فاقد این اندام بوده و یا این اندام در آن ها کوچک و تحلیل رفته است. هر دو این موجودات می توانند توسط آرواره های خود از گیاهان مختلف تغذیه و به آنها خسارت بزنند. اندازه این آفات بین 1 تا 6 سانتی متر متغییر است.

حلزون ها و راب ها در کجا و روی چه گیاهانی پیدا می شوند؟

این موجودات در تمامی خاک هایی که دارای رطوبت همیشگی است وجود دارند. معمولا این آفات در عمق 5 تا 30 سانتی متری زمین وجود داشته و در هنگام شب و یا در رطوبت های بالا به سطح خاک آمده و از اندام های علفی گیاه تغذیه می کنند. این حیوانات می توانند از اندام های زیر زمینی گیاه هم تغذیه کنند. مثلا رابها یکی از آفات مهم غده های سیب زمینی هستند. حلزونها معمولا از برگهای جوان و تازه تشکیل شده تغذیه کرده و اولویت اول آنها سبزیجات برگی و گوشتی نظیر کاهو، کلم، ریحان، ترب، گوجه فرنگی و …است گرچه به راحتی به میوه هایی نظیر پرتقال (مرکبات)، موز، زیتون و … نیز حمله ور می شوند.

تولید مثل حلزون ها به چه صورت است؟

تولید فرزند در این موجودات با استفاده از تخم است. تخم ها به تعدا 60 تا 80 عدد به رنگ سفید و کاملا گرد در داخل خاک گذاشته می شود. یک خلزون می تواند تا 10 بار در سال تخم گذاری کند. بنابراین نرخ رشد حلزون در خاک های مرطوب بسیار بالاست و می تواند به 200 عدد در هر متر مکعب خاک برسد

 

آیا رابها و حلزونها برای طبیعت مفید هستند؟

هیچ موجودی در دنیا برای طبیعت مضر نیست و همگی موجودات نفعی برای طبیعت دارند. حلزون ها به سلامت و حاصلخیزی خاک کمک زیادی میکنند. ترشحات بدن آنها غنی از مواد آلی و حاصلخیز کننده خاک و محل مناسب برای رشد باکتری های مفید خاک است. اما از طرفی این موجودات از ریشه و برگهای گیاهان به صورت آفت تغذیه می کنند. اگر جمعیت این موجودات در سیستم کشاورزی و یا باغ و باغچه به حد خطرناک و مضر برسد علیرغم فایده آنها برای سیستم، بایستی با آنها مبارزه کرد. بنابراین تا زمانی که این حلزون ها و یا رابها به محصولات شما خسارت وارد نکردند از کشتن آنها خودداری کنید.

این آفات در همه خاکها وجود دارند؟

حلزون و راب دو نوع بستر را بیشتر می پسندد. اول بسترهای سبک و دارای مواد آلی فراوان و ذرات درشت که بتوانند در این بسترها به راحتی وارد خاک شده و خود را مخفی کنند. دوم خاکهای دارای کلسیم فراوان. از آنجا که حلزونها برای ساخت صدف خود نیاز به کلسیم فراوان دارند، در این نوع خاکها پراکنش بالاتری دارند. خاک های شنی و سیلیسم دار به دلیل وجود مواد و کانی های نوک تیز و برنده برای این موجودات مناسب نیست و باعث زخم شدن سطح بدن آنها می شود.

 

چطور از شر حلزون و راب خلاص شویم؟

روش های زیادی برای کنترل این آفات وجود دارد. برخی از کشاورزان از خرده های پوست تخم مرغ و یا ماسه بادی برای کنترل حلزون و راب استفاده می کنند اما این روش به تنهایی نتیجه مطلوبی نمی دهد. کنترل شیمیایی و سم مناسب برای کنترل حلزون و راب با استفاده از فسفات آهن و سم متالدهید قابل انجام است. فسفات آهن ماده بسیار سمی برای این آفات است، اما بایستی به نحوی توسط حلزون خورده و وارد دستگاه گوارشی آنها شود. بنابراین بسیاری از شرکتهای تولید کننده سموم، فسفات آهن را توسط مواد مختلف خوراکی مثل سبوس برنج وگندم مخلوط کرده و به شکل طعمه آلوده در می اورند تا به راحتی توسط رابها و حزون ها خورده شده و آنها را از بین ببرد.متالدهید نیز ماده شیمیایی دیگری است که تا قبل از سال 2020 میلادی جزء سموم مجاز بوده و بایستی همانند فسفات آهن در حالت طعمه آلوده استفاده شود. یکی از روش های فیزیکی جمع آوری دستی حلزون ها است. اگر فضای شما کوچک است و نمیخواهید از سموم شیمیایی خطرناک استفاده کنید میتوانید چند برگ سالم و تازه کاهو را در سطح باغچه خود پراکنده کنید و از آنجایی که حلزونها علاقه فراوانی به کاهو دارد به سمت کاهو هجوم آورده و میتوانید کاهوهای مملو از حلزون را در هنگام شب جمع آوری و جمعیت آنها را کم کنید.

بهترین سم برای حلزون و راب

سموم شیمیایی مختلفی است که به جز متالدهید و فسفات آهن بتوانند این موجودات را کنترل کند. از جمله آنها می توان به پریمیکارب(پریمور)، تیودیکارب و ترکیبات مسی مختلف اشاره کرد. تمامی این سموم به شکل تماسی عمل میکنند و حتما باید به روی بدن حلزون و راب مستقیما سمپاشی شود. در غیر این صورت باعث کنترل این آفات نمی شود.

 

پیشگیری از ورود حلزون و راب به زمین

قطعا پیشگیری بسیار راحت تر و سریع تر از درمان عمل میکند. اگر میخواهید راب و حلزون به زمین شما وارد نشوند به نکات زیر توجه کنید:
1-در گلخانه از بسترهای کشت آماده سالم و عاری از آلودگی استفاده کنید.
2- علف های هرز را از زمین خود دور کنید تا سطح رطوبت در خاک کاهش پیدا کند.
3-از کودهای دامی تازه و نیمه پوسیده استفاده نکنید و تنها در زمانی که مطمئن هستید که این کودها کاملاً پوسیده شده اند، در زمین خود استفاده کنید.
4- اگر زمین به شدت آلوده است از کشت کاهو،انواع کلم و سیب زمینی در زمین خودداری کنید.

نتیجه گیری

حلزون ها رو راب ها نرم تنانی هستند که به عنوان آفات مهم محصولات برگی به شمار می آیند. آسیب این آفات میتواند بسیار مخرب باشد. استفاده از روش های مدیریت مناسب این آفات شما را کمک خواهند کرد تا ضمن کاهش خسارت به محصولات خود از ورود این جانوران به زمین خود خودداری کنید. اگر در این خصوص نیازمند مشاوره یا بازدید توسط کارشناسان مرسین کشت را دارید با ما در تماس باشید.

 

نویسنده: دکتر علی روشن بخش
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
aroshanb@gmail.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات

مقدمه

آفات و بیماریهای گیاهی یکی از عوامل مهم در کاهش میزان و کیفیت محصولات زراعی و باغی می باشد. برخی از این آفات و بیماریهای گیاهی خاکزاد می باشند یا اینکه مرحله ای از زندگی خود را در خاک سپری می کنند. خاک به دلیل داشتن ماهیت پیچیده و اکوسیستم وسیع، کنترل این آفات در خاک مشکل می باشد. از سوی دیگر استفاده سموم برای کنترل این آفات نیاز به مقدار بالایی سموم می باشد که هزینه زیادی به کشاورزان تحمیل و از سوی دیگر موجب آلودگی زیست محیطی می گردد. استفاده از روش یخ آب زمستانه یکی روش بسیار مناسب برای کنترل آفات و بیماریهای خاکزاد می باشد برای آشنایی با نحوه انجام و مزایای یخ آب زمستانه ما را در ادامه همراهی کنید.

یخ آب زمستانه چیست؟

یخ آب زمستانه یک روش زراعی مناسب برای کنترل آفات و بیماریهای خاکزاد در باغات می باشد. آفات و بیماریهای خاکزاد، به عواملی اطلاق می گردد که در خاک مستقر می باشند و عمدتا به بخش ریشه و طوقه گیاهان خسارت وارد می کنند که می توان به نماتد ها انگل گیاهی، کرم سفید ریشه، کرم مفتولی، ابدوزدک و برخی قارچ های بیماریزا گیاهی مانند فوزاریوم، اسکلروتینیا اشاره کرد. همچنین یکسری از آفات از جمله زنجره مو در مرحله از زندگی در خاک مستقر یا زمستان گذرانی می کنند و در فصل رویشی به روی اندام های هوایی گیاهی حرکت کرده و خسارت وارد می کنند. یخ آب زمستانه روشی مناسب و ارزان قیمت برای کنترل این گونه آفات می باشد.

نحوه انجام یخ آب زمستانه

یکی از محدودیت در انجام یخ آب زمستانه این است که این روش مناسب مناطقی می باشد که دارای آب آبیاری کافی و زمستانی سرد، یخبندان است. برای انجام یخ آب زمستانه باید دمای هوا به منفی 7 درجه سانتی گراد برسد. برای انجام این روش ابتدا بایستی سطح خاک باغ از بقایای گیاهی مثل شاخ و برگ عاری گردد سپس خاک باغ شخم زده و بصورت کرت بندی در می آید. باید توجه داشت که هنگام شخم زدن ریشه درختان از خاک بیرون نیاید. سپس با اطلاع از شرایط آب و هوا منطقه یک روز قبل از یخبندان، باغ بصورت غرقابی آبیاری می شود بطوری که آب سطح خاک را بطور کامل بپوشاند. باید توجه داشت هنگام یخ آب زمستانه دمای هوا به زیر منفی 10 درجه سانتی گراد نرسد زیرا که ممکن هست موجب آسیب به ریشه درختان میوه گردد.

مزایای یخ آب زمستانه

در این روش شخم خاک باعث تخریب آشیانه و پناهگاه موش و آفات گیاهی ( که بصورت لارو یا شفیره در خاک زمستانگذرانی می کنند) می گردد. این روش در کنترل برخی از افات مثل آبدوزدک، کرم سفید ریشه و زنجره مو بسیار موثر می باشد. همچنین برخی از نماتد های انگل گیاهی مانند نماتد خنجری (Xiphinema) به شخم خاک حساس بوده و موجب کاهش جمعیت آنها می گردد. از سوی دیگر یخ آب باعث یخ زدگی و متلاشی شدن دیواره و اسکلت بدن آفات و قارچ های بیماریزای گیاهی و از بین رفتن آنها می گردد. این روش به جهت کاهش جمعیت آفات و بیماری های خاکزاد موجب کاهش میزان سموم نباتی مورد استفاده در فصل رویش نیز می گردد.
یخ آب زمستانه به دلیل گرمای حاصل از گرمای نهان یخ مانع از سرما زدگی ریشه درختان میوه در سرمای شدیدتر می گردد از سوی دیگر در این روش به دلیل یخ زدن خاک، ذرات چسبیده خاک بخصوص در خاک های سنگین و رسی از هم جدا شده و باز شدن یخ زدگی موجب افزایش خلل و فرج و خاک حالت اسفنجی پیدا می کند. این حالت اسفنجی در بهار و تابستان باعث کاهش هدر رفت رطوبت عمقی خاک می گردد. همچنین این روش موجب افزایش ذخیره آب و رطوبت در عمق خاک شده و در بهار و تابستان گرم موجب کاهش تنشی وارد شده به درختان می گردد.

بطور خلاصه یخ آب زمستانه موجب:

• از بین رفتن و کاهش جمعیت آفات و بیماری های خاکزاد
• افزایش خلل و فرج خاک
• مانع سرما زدگی ریشه درختان در سرمای شدیدتر
• کاهش تنش آبی درختان میوه در سال های کم باران

جمع بندی

یخ آب زمستانه روشی مناسب و ارزان قیمت برای کنترل آفات و بیماری های خاکزاد در مناطقی که دارای آب آبیاری کافی و زمستان سرد می باشد. این روش همچنین باعث کاهش میزان مصرف سموم برای کنترل این آفات در طول فصل رویش می گردد. اقدامات زراعی از جمله یخ آب زمستانه و سمپاشی زمستانه که در فصل زمستان در باغات توسط باغداران عزیز صورت می گیرد می تواند نقش قابل توجهی در کاهش میزان آفات و بیماریهای گیاهی در طول فصل، کاهش میزان سموم مصرفی و در نتیجه کاهش هزینه داشته باشد. شایان توجه است که شناسایی آفات و بیماری های گیاهی به موقعه در طول فصل رویشی و انجام اقدامات و سمپاشی مناسب به نوبه خود نیز نقش چشمگیری در کنترل آفات و کاهش خسارت خواهد داشت.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص گیاهپزشکی، دفع آفات و بیماری ها