فروردین 1401

مقدمه…

هندوانه گیاهی از خانواده کدوئیان و بومی افریقای جنوبی بوده که در میان سایر صیفی جات سطح کشت وسیعی (5/3 میلیون هکتار) در جهان را به خود اختصاص داده است. میوه هندوانه به جهت آبدار بودن، شیرینی و طعم دلنشین آن طرفدار زیادی بین مردم دارد. از نظر ارزش غذایی این میوه حاوی ویتامین A، C، گروه B و منیزیم، پتاسیم، سدیم، لیکوپن، بتاکارتن و آنتی کسیدان می باشد.

بزرگترین کشورهای تولید کننده هندوانه به ترتیب چین، ترکیه، ایران، برزیل و مصر می باشد. در ایران هندوانه محبوب ترین محصول صیفی محسوب می شود که سطح زیر کشت آن حدود 120 هزار هکتار و تولید محصول حدود 8/3 میلیون تن است. عوامل مختلفی از جمله شرینی، طعم، رنگ، اندازه و شکل میوه در بازار پسندی این محصول دخیل می باشد. عوامل مختلفی در بدشکلی هندوانه نقش دارند که می توان آنها را در دو گروه 🅰️ کمبود عناصر غذایی و شرایط نامساعد محیطی 🅱️ آفات و بیماریهای گیاهی، مورد بررسی قرار داد که در این مقاله بصورت خلاصه و مفید به توضیح این عوامل خواهیم پرداخت.

🅰️ کمبود عناصر غذایی و شرایط نامساعد محیطی 🔻

🔹 پوسیدگی گلگاه و دوکی شدن هندوانه در اثر کمبود کلسیم

یکی از عارضه های رایج در کشت هندوانه پوسیدگی گلگاه هندوانه می باشد. دو عامل اصلی پوسیدگی گلگاه هندوانه کمبود کلسیم (کلسی-بر گرین هاس رفع کننده این عارضه)  و تنش آبی (کود هیومیک استفاده کن تا تنش آبی رو کنترل کنی) در هنگام باردهی این محصول است. هنگامی که میوه در حال رشد و آبدار شدن می باشد به دلیل تحرک کم عنصر کلسیم در گیاه و کمبود اولیه آن در خاک، دیواره سلولی بافت هندوانه در ناحیه گلگاه تخریب شده و بصورت ضایعه قهوه ای تا سیاه رنگ و چرمی ظاهر می گردد که آبیاری کم و نامنظم و تعرق زیاد بخصوص در تابستان موجب تشدید این عارضه می شود. همچنین کمبود کلسیم در برخی از ارقام بصورت تورم هندوانه در ناحیه دم و دوکی شدن میوه مشاهده می گردد.

✅ برای تامین کلسیم مورد نیاز گیاه و کاهش عارضه پوسیدگی گلگاه و دوکی شدن میوه توصیه می شود بعد از برداشت محصول سال قبل و در اوایل پاییز از نیترات کلسیم در آب آبیاری استفاده گردد. و بعد از کاشت نشا در مزرعه و قبل از باردهی و همچنین بعد از تشکیل میوه در چندین مرحله از کودهای حاوی کلسیم بالا مانند نیترات کلسیم و کالفون گرین هاس در آب آبیاری و کود های مایع بصورت محلول پاشی استفاده گردد. نکته مهم دیگر آبیاری منظم و به مقدار کافی و جلوگیری از تعرق زیاد گیاه در اوج گرما با آبیاری بارانی و یا محلول پاشی آمینو اسید (آمینوفول گرین هاس عالیه برای محلول پاشی) و یا آب خالی می تواند در کاهش بروز این عارضه موثر باشد.

🔹 چماقی شدن یا لامپی شدن هندوانه در اثر کمبود پتاسیم

پتاسیم (کی-پاد غنی از پتاسیم) یکی از عناصر پر مصرف گیاه می باشد که در آبدار شدن و شیرینی میوه نقش کلیدی دارد و از سوی دیگر کمبود آن در برخی از ارقام موجب تورم انتهای گلگاه میوه و یا چماقی شدن میوه هندوانه می شود. برای جلوگیری از بدشکلی ناشی از کمبود پتاسیم توصیه می شود در هنگام تشکیل میوه تا زمان رسیدن میوه در چند نوبت از کود های حاوی پتاسیم بالا مانند سولفات پتاسیم، 36-12-12 (انواع کودهای پتاسیم بالا رو در ادامه مقاله دنبال کن!) و کود های مایع در آب آبیاری و یا محلول پاشی استفاده گردد.

🔹 باریک شدن و نامتقارن شدن هندوانه در اثر باروری ناقص ناشی از کمبود روی و بر

یکی از عارضه های رایج در کشت هندوانه، باریک شدن و نامتقارن شدن میوه هندوانه در اثر باروری ناقص گل های می باشد. عواملی مانند سرما، رطوبت بالا، آبیاری نامنظم، کمبود کلسیم و بر هنگام گرده افشانی گل ها و مراحل اولیه تشکیل میوه موجب بروز این عارضه در هندوانه می گردد. برای جلوگیری از بدشکلی میوه ناشی از عوامل بالا توصیه می شود قبل از گل دهی گیاه از کود های حاوی روی و بر مانند سولفات روی، بوریک اسید، فروت ست (آلگارین یک فروت ست قوی و ارگانیک در خدمت شماست)، کلبرون (کلسیم و بر از ایتالیا) در آب آبیاری و محلول پاشی استفاده شود.

🔹 بدشکلی میوه در اثر آفتاب سوختگی

در مناطقی که دارای آفتاب سوزان می باشد قسمت رو به بالا میوه در اثر آفتاب سوختگی بصورت سفید تا زرد رنگ در میاد که بافت میوه در این ناحیه در مقایسه با سایر بخش میوه رشد کمتری داشته که موجب کج و بد شکلی میوه هندوانه می گردد. برای کاهش آفتاب سوختگی استفاده از ارقامی با برگ های بیشتر و پهن تر و همچنین کاشت بوته ها با فاصله کمتری توصیه می گردد.  

🅱️ آفات و بیماری های گیاهی 🔻

🔸 بیماری انتراکنوز هندوانه

عامل این بیماری قارچی بنام Colletotrichum spp. می باشد که در دمای بالا 24 درجه و رطوبت بالا بر روی برگها لکه های قهوه ای رنگ و روی میوه لکه های آب سوخته، فرورفته و سیاه رنگ ایجاد می کنند که بافت میوه در محل لکه ها پوسیده شده و موجب بدشکلی میوه می گردد. استفاده از ارقام مقاوم، بذور سالم، کاهش رطوبت و تهویه مناسب در داخل گیاه، حذف برگ های آلوده و استفاده از قارچ کش های مانند مانکوزب و اورتیواتاپ برای کنترل بیماری توصیه می شود. (با فسفیت پتاسیم گیاهتو قوی تر کن!) 

🔸 بیماری لکه برگی باکتریایی

عامل این بیماری باکتری Pseudomonas syringae می باشد که ابتدا روی برگها لکه های آب سوخته زاویه دار ایجاد می کند و بعد از مدتی وسط لکه ها قهوه ای و خشک شده که دارای هاله زرد رنگ نیز می باشد. این بیماری روی میوه نیز لکه هایی بصورت صمغ زرد رنگ ایجاد می کند که بافت میوه در محل لکه ها پوسیده و بصورت زخم های ترک خورده و در نهایت موجب بد شکلی میوه می شود. استفاده از بذور سالم و ارقام مقاوم، حذف بوته های آلوده و محلول پاشی با ترکیبات مسی مانند اکسی کلر مس برای کنترل بیماری توصیه می گردد.

🔸 ویروس موزاییک هندوانه

عامل این بیماری ویروس Watermelon mosaic virus می باشد که موجب لکه های حلقوی روی میوه و بدشکلی میوه هندوانه می شود. استفاده از ارقام مقاوم، بذور عاری از ویروس، کنترل ناقل بیماری (شته ها) بهترین روش برای کنترل این بیماری می باشد.

🔸 مگس جالیز Dacus Ciliatus

مگس جالیز یکی از افات رایج در کشت صیفی جات مانند خربزه، طالبی، کدو و هندوانه می باشد. حشره کامل این آفت زیر پوست میوه تخم گذاری می کنند که محل تخمگذاری بصورت لکه فرورفته و قهوه ای رنگ در آمده و میوه در محل لکه دچار بدشکلی می گردد. برای کنترل این آفت توصیه می شود علاوه بر جمع آوری و انهدام میوه های آلوده، از تله های حاوی طعمه مسموم پروتئین هیدولاز شده همراه با سمومی مانند مالاتیون و سمپاشی مزرعه در اولین مشاهده آفت با سمومی مانند دیمتوات، کنفیدور در چندین مرحله استفاده گردد.

🔸 سرخوطومی جالیز  Acythopeus curvirostris

این آفت به گیاهان خانواده کدوئیان از جمله هندوانه، خربزه، طالبی و کدو خسارت وارد می کند. این آفت در داخل میوه تخمریزی کرده و در اثر تخمریزی ممکن است هندوانه از بوته جدا شده و شادابی خود را از دست داده و بتدریج چروکیده می شود و در حالت دیگر میوه از بوته جدا نشده و سلول های اطراف حفره تخمریزی شده از بین می رود درحالی که سلول ها سالم مجاور به رشد خود ادامه داده و در نهایت موجب بدشکلی و پیچ خوردگی میوه می گردد. از بین بردن میوه های آلوده، یخ آب زمستانه و سمپاشی علیه حشره بالغ با استفاده از سمومی مانند استامی پراید، لاروین، فن والریت و کلروپیرفوس برای کنترل این آفت موثر می باشد.

🔔 جمع بندی

هندوانه یکی از محصولات صیفی پرمصرف در ایران می باشد که بدشکلی میوه هندوانه می تواند موجب کاهش شدید بازار پسندی آن شود. همانطور که ذکر شد عوامل مختلفی از جمله کمبود عنصر غذایی مانند کلسیم و پتاسیم، شرایط نامساعد محیطی مانند آفتاب سوختگی و تنش آبی و آفات و بیماریهای گیاهی می تواند موجب بدشکلی هندوانه گردد. رعایت اصول بهداشتی، برنامه غذایی مناسب، آبیاری منظم، استفاده از ارقام مقاوم و بذور سالم و در نهایت کنترل آفات و بیماری ها می توان  بطور موثری موجب کاهش بروز این عارضه در مزارع هندوانه گردد.

🔷 مقدمه …

بدون شک مهمترین صیفی که در ایران کشت می شود، گوجه فرنگی است. میوه های این گیاه هم به صورت تازه خوری و هم در صنایع غذایی مانند کارخانجات رب و سس سازی کاربرد دارد. گوجه فرنگی گیاهی بوته ای، گرمادوست و با نیاز آبی فراوان است. این گیاه خاک های حاصلخیز و عمیق و همچنین مناطق با بادخیزی ملایم را برای رشد و نمو می پسندد. ارقام بسیار زیادی برای گوجه فرنگی به صورت تجاری معرفی شدند که این ارقام بر اساس اندازه بوته، شکل میوه، تعداد چین ها، فرم برگ ها و سایر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی دسته بندی شده اند. 

گوجه فرنگی تقریباً در تمامی مناطق ایران قابلیت کشت دارد. این گیاه علاوه بر زمین های زراعی در داخل گلخانه ها نیز کشت می شود. گوجه فرنگی گیاهی است که برای رسیدن میوه های خود به دمایی بین ۱۸ تا ۳۰ درجه سانتیگراد نیاز دارد. چنانچه در منطقه‌ای میزان دما پایین تر از این حد باشد و یا میزان آفتاب به قدر کافی نباشد، این گیاه قادر نخواهد بود تا میوه های رسیده و کامل را ایجاد کند. 

🍅 با ذکر این مقدمه به بررسی بهترین زمان های کاشت گوجه فرنگی و نحوه کاشت آن خواهیم پرداخت.

🔷 انواع کاشت گوجه فرنگی

گیاه گوجه فرنگی به طور کلی به دو روش بذری و نشایی کاشت می شود:

🔷🔷 کاشت به روش بذری

در این روش بذر گوجه فرنگی به طور مستقیم توسط کشاورز در زمین شخم خورده، درحفره ای به عمق 1 سانتی متر کاشته می شود. در این روش سعی می شود تا در هر حفره بین ۲ تا ۴ بذر ریخته شود تا احتمال جوانه زنی آنها افزایش یابد. پس از گذشت حدود ۲۰ تا ۳۵ روز بسته به دمای هوا و شرایط نگهداری، بذر ها تبدیل به گیاهچه های دو تا چهار برگی شده و در این هنگام می‌توان گیاهچه هایی که از یک حفره به صورت همزمان رشد کرده اند را وجین و تبدیل به یک بوته انفرادی نمود. 

در این روش فاصله بین ردیف های گوجه فرنگی یک تا سه متر و فاصله بین دو بوته ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود. البته ممکن است بسته به نوع رقم گوجه فرنگی فاصله بین ردیف ها بیشتر و یا کمتر شود. به طور مثال در ارقام گوجه فرنگی که دارای حجم بوته بیشتری هستند فاصله بین ردیف ها بیشتر در نظر گرفته می شود.

🔆🔆 از جمله مزایای این روش، عدم نیاز و وابستگی به گلخانه های تولید نشا است. علاوه بر این هزینه‌های تولید و کاشت گوجه فرنگی نسبت به زمانی که بایستی نشا خریداری شود کاهش می یابد. اما از طرفی این روش محبوبیت خود را از دست داده و با توجه به گرانی بذر ارقام مناسب کاشت گوجه فرنگی و راندمان پایین این روش در استفاده از بذر ها، کشاورزان ترجیح می دهند تا از روش کشت نشا در کاشت گوجه فرنگی استفاده کنند. 

🔷🔷 بهترین زمان کاشت گوجه فرنگی به روش بذری

با توجه به تنوع اقلیمی که در ایران وجود دارد، زمان کاشت در مناطق مختلف ممکن است متفاوت باشد اما به طور کلی با توجه به اینکه کاشت گوجه فرنگی به روش بذری روشی زمانبرتر نسبت به کشت نشا است بهتر است تا در مناطق نیمه شمالی کشور کاشت بذر در اواسط تا اواخر اسفند ماه در زمین انجام شود. به طور کلی می‌توان گفت که پس از از بین رفتن سرمای زمستانه و رسیدن دما به بالای صفر، می توان عملیات کاشت بذر گوجه فرنگی را انجام داد. در نواحی جنوب کشور نیز کشت بذر در اواخر تابستان تا اوایل پاییز در زمین انجام می شود. توجه به این نکته ضروری است که تاریخ های کاشت ارائه شده مخصوص مناطقی است که دارای درجه دمای نرمال هستند و ممکن است حتی در مناطق جنوبی در برخی موارد کشت مانند مناطق شمالی انجام شود.

🔷🔷 کاشت به روش نشایی

در این روش بذر گوجه فرنگی در داخل گلخانه و یا خزانه ابتدا به گیاهچه های کوچکتر تبدیل شده و پس از ۲ تا ۴ برگی شدن به زمین اصلی انتقال می یابند. در این روش بر خلاف روش بذری نیازی به کاشت چندین بذر در حفرات نیست و هر نشا به صورت انفرادی نقشه گیاه کامل را ایفا خواهد کرد. از جمله مزایای روش کاشت نشا می‌توان به کوتاه شدن زمان کاشت گوجه فرنگی در زمین و عدم هدر رفت بذور اشاره کرد. این روش بخصوص در مورد بذوری که قیمت بالاتری دارند و در واقع به آنها بذور اصلاح شده یا f۱ گفته می شود از اهمیت بیشتری برخوردار است. در کاشت نشا فاصله بین ردیف ها و بوته ها همانند کشت بذری گوجه فرنگی می باشد.

🔷 بهترین زمان کاشت گوجه فرنگی به روش نشا

اگر تمایل به کاشت گوجه فرنگی با استفاده از نشا داشتید می توانید در مناطق  نیمه شمالی کشور، در اوایل تا اواسط ماه فروردین اقدام به کشت کنید. در برخی از مناطق به خاطر زودرس شدن گوجه فرنگی و ارائه به بازار در قیمت‌های بالاتر ممکن است کشت نشا به صورت زیر تونلی انجام شود. به این منظور نشا در فصل زمستان و در ماه اسفند در زیر نایلون به شکل تونلی کاشته می شود. این روش گرچه هزینه‌های بسیار بالایی دارد اما به دلیل پیش رس کردن گوجه ها می توان با قیمت های بالاتری محصول را به فروش رساند و در بسیاری از موارد کشاورزان علاقه به انجام آن دارند. 

🌱🌱در نیمه جنوبی کشور نیز کشت نشاء معمولاً در اوایل پاییز یعنی مهرماه و یا آبان ماه انجام می‌شود. گرچه در همین مناطق ممکن است کشت گوجه فرنگی به صورت دو بار درسال بوده و یک بار نیز در ماه بهمن یا اوایل اسفند انجام گردد. 

🔷 کشت های گلخانه ای گوجه فرنگی

گوجه فرنگی در تمامی مناطق می‌تواند به صورت گلخانه‌ای نیز کشت شود. در واقع در کشت گلخانه ای گیاه گوجه فرنگی هیچگونه محدودیتی از نظر زمانی وجود ندارد و تنها عاملی که مشخص می‌کند که این گیاه  چه هنگامی کاشته و چه زمانی برداشته شود،  هزینه های تامین انرژی برای گرمایش و سرمایش گلخانه و نیز وضعیت خرید و فروش محصول در بازار است. کشت های گوجه فرنگی گلخانه ای معمولاً به صورت عمودی است و بنابراین فاصله بین ردیف ها به حداقل ۶۰ سانتی متر و حداکثر یک و نیم متر کاهش می یابد. در این روش بوته ها توسط نخ های نگهدارنده به بالا کشیده شده و با افزایش رشد آن ها از پایین به صورت مدور و فنری جمع می‌شوند .فاصله بین بوته ها در کشت های گلخانه ای گوجه فرنگی بین ۲۵ تا ۴۰ سانتیمتر متغیر است.

🔷 کاشت گوجه فرنگی در باغچه و یا مکان های کوچک

اگر قصد کشت گوجه فرنگی در منزل خود و یا باغچه خود را دارید می توانید به جای روش های جوی و پشته ای از روش کرتی نیز استفاده کنید. اگر زمین شما کوچک است و اجازه ایجاد جوی و پشته را به شما نمی دهد می توانید بذر و یا نشای گوجه فرنگی را به صورت مستقیم در داخل خاک کاشت و به هر کدام از بوته ها فضای معادل یک متر مربع بدهید. بوته گوجه فرنگی بایستی فضای کافی برای رشد را داشته باشد و همچنین از نور مناسب و کافی برخوردار باشد. بنابراین کاشت این گیاهان در حاشیه دیوار و یا زیر سایه درختان توصیه نشده و به شما میوه مناسبی نیز نخواهد داد. می توانید در فضایی که گوجه فرنگی ها را کاشته اید یک مرز چهارچوب مانند خاکی یا همان کرت را ایجاد کنید و آبیاری را داخل این کرت ها انجام دهید. کرت در واقع زمینی است که چهار طرف آن توسط پشته های خاک محصور شده و در نتیجه آب می تواند در داخل آن باقی مانده و گیاهان را آبیاری کند. زمان کاشت گوجه فرنگی در باغچه و یا باغ ویلا ها و یا هر گونه زمین های غیر زراعی همانند همان چیزی است که کشاورزان در زمین های زراعی انجام می دهند. گرچه کاشت این محصول دیرتر از زمان های اعلام شده نیز خسارت چندانی به بوته ها وارد نکرده اما ممکن است میزان باردهی آنها را کمتر کند.

🔔 جمع بندی

توجه به زمان مناسب کشت همه گیاهان از نظر اقتصادی برای کشاورزان بسیار مهم است. انتخاب زمان درست به بوته های گوجه فرنگی اجازه می دهد تا از رشد رویشی مناسبی برخوردار بوده و در زمان مناسب وارد فاز زایشی شوند و در نتیجه میوه های کامل، درشت، رسیده و بازار پسند تولید کنند. تنظیم زمان کشت همچنین اجازه می دهد تا کشاورزان محصول خود را زمانی به بازار عرضه کنند که از قیمت های بالاتری برخوردار است. همانطور که اشاره شد زمان کشت گوجه فرنگی در مناطق مختلف ایران متفاوت است اما به طور کلی می توان گفت بعد از گذشتن خطر سرما به شرطی که تا ۸ ماه پیش رو سرمای دیگری نداشته باشیم، بهترین زمان کاشت گوجه فرنگی به حساب می آید. کارشناسان مرسین کشت تبحر فراوانی در کشت فضای باز و گلخانه ای انواع ارقام گوجه فرنگی دارند و تاکنون چند صد هکتار از مزارع گوجه فرنگی را تحت مشاوره خود قرار دادند. پیشنهاد می کنیم تا برای کسب نتیجه بهتر از کشت و کار خود قبل از هرگونه اقدامی با کارشناسان مرسین کشت در تماس باشید و از مشاوره های رایگان آنها استفاده کنید.