مهر 1402

🔷🔷 مقدمه

شوری خاک با پارامتری بنام هدایت الکتریکی electrical conductivity (EC) با واحد دسی زیمنس بر متر اندازه گیری می شود. بطوری کلی افزایش درجه هدایت الکتریکی نشان دهنده افزایش شوری خاک می باشد. خاک با درجه هدایت الکتریکی کمتر از 2 برای کشاورزی مناسب می باشد و شوری خاک بالاتر  از 2 بستگی به نوع محصول می تواند موجب کاهش رشد گیاه و کاهش کمیت و کیفیت محصول گردد. باید توجه داشت می توان در خاک کشاورزی با شوری بالاتر کشت انجام داد ولی میزان رشد گیاه، کمیت و کیفیت محصول کشاورزی در مقایسه با خاک با شوری پایین تر کمتر خواهد بود. علاوه بر شوری خاک، میزان اسیدیته خاک (pH) نیز در شرایط فیزیکو شیمیایی خاک موثر می باشد و اسیدیته بالاتر و پایین تر از حد استاندارد می تواند موجب تشدید تاثیر شوری خاک در رشد و نمو گیاه گردد.

گیاه عناصر غذایی در خاک بصورت محلول در آب و به طریق فشار اسمزی جذب می کند وقتی که درجه شوری خاک بالا باشد گیاه برای جذب این عناصر غذایی باید فشار اسمزی بیشتری را در محیط اطراف ریشه اعمال کند تا بتواند بر فشار اسمزی ناشی از شوری خاک غلبه کند و این موجب افزایش مصرف انرژی در گیاه برای جذب عناصر غذایی و آب می گردد و در نتیجه کاهش رشد و کاهش کمیت و کیفیت محصول کشاورزی را به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر اسیدیته خاک نیز در جذب عناصر غذایی توسط گیاه تاثیر دارد. بهتر دامنه اسیدیته خاک برای جذب عناصر غذایی 5.8-6.5 می باشد و اسیدیته بالاتر از 8 موجب کاهش جذب بسیاری از عناصر غذایی بخصوص عنصر آهن و روی در گیاه می شود.

🔻🔻🔻🔻🔻

🔑علائم شوری

یکی از علائم رایج و قابل رویت شوری خاک، بروز یک لایه سفید بر روی خاک بخصوص بعد از آبیاری در فصل گرما می باشد که این لایه سفید شامل املاح کلرید سدیم، سولفات منیزیم می باشد. بهترین روش برای تعیین میزان شوری و اسیدیته خاک انجام آزمایش کامل خاک می باشد. علائم شوری خاک در گیاه می تواند بصورت کاهش رشد گیاه، پژمردگی گیاه با وجود آبیاری مناسب، سوختگی و قهوه های شدن حاشیه برگها، سر لخت شدن شاخه های بالایی درختان و سوختگی گل ها بروز کند.

🔑روش های کاهش شوری خاک

برای کاهش شوری خاک بسته به میزان درجه شوری خاک می توان از روش های مختلف در کنار کشت گیاهان مقاوم به شوری مانند انار، پسته، پنبه، چغندر و ..  استفاده کرد.

✅ آبشویی

یکی از روش های موثر در کاهش شوری خاک، آبشویی می باشد. آبشویی بصورت آبیاری با فوصل زمانی کوتاه موجب خارج شدن نمک های محلول در آب از خاک و کاهش شوری می گردد. نکته مهم در آبشویی این است که آب مصرف شده برای آبشویی نباید شور باشد. بطور کلی شوری خاک در یک منطقه با شوری آب متناسب می باشد یعنی در مناطقی که خاک شوری بالای دارد اغلب آب کشاورزی آن منطقه نیز شور می باشد.

نکته مهم دیگر در روش آبشویی، در دسترس بودن آب به مقدار کافی می باشد که این امر موجب محدودیت در مناطق کم آب می باشد. آبشویی بهتر است در فصل سرد سال انجام گردد زیرا که در این فصول آب به مقدار بیشتری در دسترس می باشد و تبخیر سطحی که موجب بالا آمدن شوری از لایه های زیرین می گردد کمتر صورت می گیرد.

✅ زهکشی

زهکشی بهترین روش برای کاهش شوری در اطراف ریشه گیاه می باشد. بسته به نوع کشت و نوع خاک برای کاهش شوری می توان از روش زهکشی عمیق استفاده کرد. در این روش در پایین دست مزرعه در سمت شیب زمین کشاورزی  کانلی عمیق حفر می گردد و سپس با آبیاری غرقابی سنگین املاح موجود در خاک وارد کانل شده و از زمین کشاورزی خارج می گردد.

✅ استفاده از ژیپس

ژیپس Gypsum ماده طبیعی، غیر آلی و جامدی می باشد که با تبدیل ترکیبات کربناتی و بی کربناتی خاک به ترکیبات سولفاته موجب کاهش شوری و اسیدیته خاک می گردد.

✅ استفاده از کود های آلی

هیومیک اسید یکی از کود های آلی بسیار موثر در کاهش شوری خاک می باشد. هیومیک اسید به دلیل ساختار کربنی و آلی خود علاوه بر تحریک رشد ریشه و افزایش جذب عناصر غذایی توسط ریشه موجب افزایش فعالیت میکروبی خاک می گردد، که در نتیجه فعالیت میکروبی خاک املاح موجود در خاک مانند سدیم کلرید به صورت سدیم و کلر تبدیل شده و از طریق آبیاری از محدود ریشه گیاه خارج می گردد.

🔆 استفاده از کود گوگرد ارگانیک در خاک علاوه بر تامین گوگرد مورد نیاز رشد گیاه و کاهش بیماری گیاهی مانند پوسیدگی ریشه، در کاهش اسیدیته و شوری خاک بسیار موثر می باشد. گوگرد استفاده شده در خاک توسط باکتری های تیوباسیلوس بصورت اسید سولفوریک در می آید که بشدت اسید دوست بوده و موجب اصلاح خاک و کاهش شوری می گردد.

✅ کود های ضد شوری

انواع مختلفی از کود های ضد شوری یا آنتی سالت (مانند فیکس 8 کاره، فیکس 15 کاره، دسالین) در بازار موجود می باشد که عموما این کود های شامل ترکیبات سولفات کلسیم، سولفات پتاسیم، نیتروژن و گوگرد می باشد که بصورت متنوع فرموله شده و مورد استفاده قرار می گیرد.

🎯 کود های ضد شوری سولفات کلسیم: یکی از فرمول های رایج کود های ضد شوری سولفات کلسیم می باشد. که سولفات یا گوگرد موجود در این ترکیب علاوه بر تامین گوگرد مورد نیاز گیاه موجب کاهش اسیدیته خاک می گردد و کلسیم موجود در این آنتی سالت ها با ترکیبات سدیم وارد واکنش شده و جایگزین سدیم و آزاد شدن سدیم می گردد که این سدیم تجمع یافته در اثر آبشویی یا آبیاری از محیط اطراف ریشه خارج می گردد.

🎯 کود های ضد شوری نیترات کلسیم: فرمول دیگر آنتی سالت ها نیترات کلسیم مایع می باشد که درصد بالای نیتروژن موجود در این ترکیبات علاوه بر نقش تغذیه ای ، در طی جایگزینی نیتروژن در خاک موجب آزاد شدن یون های H و یون های آمونیومی خاک و در نتیجه در کاهش شوری خاک و اسیدیته خاک از موثر بوده و از سوی دیگر کلسیم موجود در این آنتی سالت موجب رها سازی و آبشویی سدیم و کاهش شوری می شود.

🎯 کود های ضد شوری سولفات پتاسیم مایع: این فرمول از آنتی صالت ها با دارا بودن درصد بالای کوگرد و پتاسیم در کاهش اسیدیته و شوری خاک موثر می باشند که عنصر پتاسیم موجود در این آنتی سالت ها علاوه بر رفع کمبود عنصر پتاسیم در خاک موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های خشکی و کم آبی و نیز کاهش شوری می گردد.

🎯 کود های ضد شوری اسیدی: در صورت مشخص شدن  بالا بودن درجه شوری خاک در نتیجه آزمایش خاک در برخی موارد می توان از ترکیبات اسیدی مانند اسید سولفوریک، اسید فسفریک و اسید انفوریک برای کاهش شوری خاک استفاده کرد. باید توجه داشت مصرف این ترکیبات اسیدی تحت نظارت کارشناس مجرب صورت گیرد.

🔑جمع بندی

شوری خاک یکی از عوامل مهم در کاهش راندمان خاک برای صنعت کشاورزی می باشد و امروزه کشاورزان با کشت های بی رویه و بدون آیش، مصرف بی رویه کود های شیمیایی و عدم استفاده از برنامه مدیریتی مناسب برای تغذیه گیاهان و بهبودی شرایط خاک موجب تشدید در فرآیندی شوری خاک گردیده است. از اینرو مدیریت، برنامه ریزی و انجام اقدامات لازم برای بهبودی شرایط خاک و کاهش شوری خاک در راستای یک سیستم کشاورزی پایدار امری ضروری می باشد.