باغ و باغداری

مقدمه

نهال به درختی یک الی سه ساله گفته می شود که معمولا در زمینی با نام نهالستان و یا در گلخانه تولید و پس از خارج شدن از زمین اصلی در زمینی دیگر کشت می شود. نهال ها به دو دسته تقسیم می شوند. نهال های ریشه لخت و نهال های گلدانی.
نهال های ریشه لخت نهال هایی هستند که در زمین پرورش یافته و هنگام کاشت ریشه های آنها نیز دیده می شود. اما نهال های گلدانی همانطور که از اسمشان پیداست در گلدان رشد کرده اند و لذا ریشه های آنها پیدا نیست. برای کاشت هر یک از این نهال ها نکاتی وجود دارد که در این مقاله به تمامی آنها می پردازیم.

نهال ریشه لخت

این دسته از نهال ها چون از زمین خارج می شوند بایستی هنگام عدم فعالیت درخت جابجا شوند چرا که ریشه های درخت در هنگام سرسبز بودن بسیار نسبت به هوادیدن حساس است. پس جابجایی نهال ریشه لخت بایستی تنها در فصل خواب صورت گیرد در غیر این صورت خشک شدن نهال حتمی است. این نهال ها چون از زمین و تحت فشار خارج شده اند ممکن است در ناحیه ریشه دچار آسیب شده باشند بنابراین هنگام انتقال به زمین جدید بایستی قسمت های زخمی شده آن با قیچی باغبانی هرس شود. ریشه این گیاهان قبل از کاشت بایستی ضد عفونی شود که به این منظور ریشه را در مخلوطی از قارچکش، حشره کش، کود دامی پوسیده، آب و ماسه بادی غوطه ور می کنیم. این عمل به عملیات پرالیناژ ریشه معروف است و نهال شما را از گزند بیماری ها و آفات دور میکند.

نهال گلدانی

این دسته از نهال ها به دلیل اینکه ریشه هایشان در یک محیط بسته رشد کرده است میتواند در تمام فصول سال کاشته شود. اما از آنجایی که انتقال از گلدان به خاک به عنوان یک شوک برای نهال محسوب می شود بهتر است این انتقال ترجیحا در فصول خیلی گرم اتفاق نیفتد. هنگام کاشت نهال گلدانی بهتر است گلدان که میتواند پیت حلبی، گلدان پلاستیکی، نایلونی و یا سفالی باشد از محیط ریشه خارج و فقط خاک محتوی آن همراه ریشه کاشته شود ولی اگر امکان اینکار را ندارید ویا اینکار باعث آسیب به ریشه های گیاه شما می شود میتواند چند شکاف در بدنه گلدان به خصوص قسمت کف آن ایجاد و سپس نسبت به کاشت اقدام فرمائید.نهال های گلدانی نیز همانند نهال های ریشه لخت نیاز به ضد عفونی ریشه دارند و حتی به دلیل اینکه دارای بستری به غیر از بستر خاک باغ شما هستند ممکن است حامل آلودگی های بیشتری باشند. اما عملیات پرالیناژ برای این دسته امکان پذیر نیست و بایستی از قارچکش و حشره کش ها به صورت محلول در آب آبیاری بعد از کشت استفاده کنید.

نحوه کاشت درختان

فاصله کشت درختان بسته به نوع درخت، نوع کاربرد آنها، سیستم آبیاری شما و شیب زمین می تواند متفاوت باشد. اما به صورت عمومی بهترین فاصله کشت نهال ها از یکدیگر سه متر و فاصله بین ردیف ها 4 متر می باشد. جهت کاشت نهال پس از تعیین دقیق محل کاشت، حفره ای به عمق 60 سانتی متر و قطر 50 سانتی متر حفر کنید. دقت کنید که اگر درختان شما مسن تر هستند و یا ریشه های بیشتری دارند و یا از نهال گلدانی استفاده می کنید، اندازه گودال را به تناسب بزرگتر کنید. داخل چاله را تا ارتفاع 10 تا 15 سانت با مخلوط کود دامی پوسیده و ماسه بادی پرکنید نه نحوی که کف گودال حالت تپه ای به خود بگیرد. سپس ریشه ها را روی این تپه قرار دهید . سعی کنید ریشه ها را تا حد امکان از هم باز کرده تا ریشه ها در هم نپیچند. مابقی گودال را با خاک رویی حاصل از حفر گودال پر کنید و با فشار دست خاک را به نحوی فشرده کنید که به ریشه های گیاه بچسبد. بلافاصله بعد از کاشت نهال آبیاری را انجام دهید.
نکته: اگر از نهال های پیوندی استفاده میکنید حتما دقت کنید که محل پیوند بایستی حد اقل 15 سانتی متر بالای سطح خاک قرار گیرد.
ممکن است پس از کاشت نهال و چند دوره آبیاری به دلیل نشست کردن ذرات خاک، اندکی از ریشه های نهال نمایان شود که در این صورت مقداری پای نهال را خاک دهی کنید.

سرزنی و هرس فرم دهی نهال

پس از کاشت نهال های مثمر،از آنجایی که تناسبی بین حجم ریشه و اندام هوایی وجود ندارد و معمولاً ریشه نمی تواند نیازهای اندام هوایی را برطرف کند، بایستی قسمتی از اندام هوایی بریده شود. به این منظور نهال را از ارتفاع 80 سانتی متری از سطح زمین سربرداری کنید و محل برش را بلافاصله با چسب هرس پانسمان کنید. این سرزنی همچنین به شما کمک میکند تا در سالهای آتی فرم بهتری از درخت خود داشته باشید و دسترسی بهتری به شاخه های اصلی درخت داشته باشید.

کوددهی و سمپاشی درخت پس از کاشت

برای سال اول به هیچ وجه از کودهای شیمیایی استفاده نکنید. این کودها سبب افزایش شوری محیط ریشه شده و ممکن است نهال را بسوزاند البته در مواردی که خاک شما دچار کمبود است با نظر گیاهپزشک استفاده از کود شیمیایی ضروری است و بایستی انجام شود. برای تهیه کود به توصیه های فروشندگلن کود اکتفا نکنید و حتما با گیاهپزشک مشورت کنید و سپس نسبت به خرید اقدام کنید. در خصوص سموم نیز به جز در مواردی که با آفت خاصی برخورد نکرده اید، از سمپاشی درخت اجتناب کنید . مخلوط پرالیناژ در صورت استفاده به خوبی از ریشه های درخت شما در سال اول کاشت محافظت خواهد نمود.

استفاده از قیم

معمولا در سال اول کشت نهال نیازی به قیم نیست ولی اگر نهال شما اندکی کج کاشته شده و یا کج رشد کرده می توانید از لوله پلاستیکی یا فلزی آب، میلگرد و یا چوب نی به همراه مقداری نخ به عنوان قیم استفاده کنید. هنگام فرو کردن قیم در خاک مراقب ریشه های گیاه خود باشید.

نحوه آبیاری نهال تازه کاشته شده

پس از کاشت نهال بایستی حواستان به میزان مناسب آب باشد همواره عمق 5 سانتی متری خاک باید مرطوب باشد. البته آبیاری بیش از حد نیز سبب پوسیده شدن ریشه های نهال تازه کاشته شده می شود. در هنگام آبیاری دقت کنید که آب به هیچ وجه به تنه و شاخه های نهال حتی به صورت جزئی برخورد نکند.
آبیاری باید در زمان خنکی روز و ترجیحا اوایل صبح انجام شود.

نشانه های موفقیت آمیز بودن کاشت نهال

جوانه زنی درخت و تولید دائم برگ و شاخه های جدید نشانه خوبی است که حکایت از موفقیت آمیز بودن عملیات کاشت نهال دارد. با ایجاد خراش کوچک با استفاده از ناخن روی تنه درخت و مشاهده پوست سبز نیز میتوان از این موضوع مطمئن شد. از طرف دیگر ریزش برگها، پژمردگی و خشک شدن شاخه و قهوه ای شدن ناحیه زیر پوست درخت نشانگر این موضوع است که درخت در زمین شما مستقر نشده و از بین رفته است.آبیاری باید در زمان خنکی روز و ترجیحا اوایل صبح انجام شود.

نتیجه گیری

کاشت نهال با ظاهر ساده و آسانی که دارد، دارای نکات ریز و درشتی است که بایستی دقیقا رعایت شوند. شاید کاشت نهال امری سریع به نظر بیاید اما آثار آن تا ده ها سال برای درخت و باغدار باقی خواهد ماند. چنانچه سوالی در خصوص این موضوع و یا نیاز به راهنمایی و مشاوره داشتید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

نویسنده: دکتر علی روشن بخش
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
aroshanb@gmail.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات

مقدمه

درخت سیب با نام علمی Malus pumila جزءدرختان خزان کننده خانواده گلسرخیان (Rosacea) می باشد. درخت سیب از جمله قدیمی ترین درختان میوه ای می باشد که توسط بشر مورد پرورش و میوه آن مورد استفاده قرار گرفته است. قدیمی ترین آثار ثبت شده از یک درخت سیب فسیلی است که در حفاری هایی در سوئیس کشف و متعلق به عصر ما قبل تاریخ می باشد. درخت سیب بومی منطقه آسیای مرکزی می باشد که هم اکنون نیز اجداد وحشی این درخت بنام M. sieversii در قزاقستان وجود دارد. سیب در بسیاری از اقوام و فرهنگ ها اهمیت زیادی دارد که می توان به یکی از سین های هفت سین سفره نوروز ایرانیان اشاره کرد.

اهمیت درخت سیب

میوه سیب تا اواسط قرن نوزدهم در اروپا به عنوان میوه اشرافی تلقی می شد ولی بعد از مدتی با آگاهی مردم از فوائد زیاد این میوه، تقاضای مصرف آن افزایش چشمگیری پیدا کرد و اکنون به عنوان یک محصول باغی مهم در جهان محصوب می شود. عمده مناطق تولید تجاری و پرورش درخت سیب در دنیا بین عرض های شمالی و جنوبی 30 تا 60 درجه واقع شده است. براساس آمار سال 2018 حدود 5 میلیون و 300 هزار هکتار در دنیا زیر کشت سیب می باشد. که از نظر سطح کشت ایران با 252 هزار هکتار پس از چین و هند در مقام سوم قرار دارد. در سال 2018 تقریبا 90 میلیون تن سیب در دنیا تولید شده است که بیش از نصف ان (55%) سهم چین به عنوان بزرگترین تولید کننده سیب می باشد و ایران با تولید 7/3 میلیون تن پس از امریکا و اروپا در مقاوم چهارم قرار دارد. براساس آمار جهاد کشاورزی حدود 19 درصد از تولیدات باغی متعلق به سیب می باشد. بطوریکه استان آذربایجان شرقی و غربی، تهران و اصفهان تولید کننده های اصلی سیب در کشور هستند.

مشخصات درخت سیب

از نظر ظاهری سیب، درختی کوتاه با شاخه های بدون خار و با برگ های ساده دوکی شکل با حاشیه اره ای و انتهای تیز و کوتاه است. نهنج گل آن کوزه ای شکل کرک دار با گلبرگ های بیضی شکل می باشد. تاکنون سیب بیش از 7500 رقم مختلف از درخت سیب شناسایی شده است که به دلیل داشتن تنوع بالا در ارقام می توان در اقلیم های مختلف پرورش داد. ولی بطور کلی درخت سیب آب هوای خنک و معتدل را دوست دارد ولی در اقلیم های که آب و هوای گرم در زمستان دارند سازگاری مناسبی به ویژه در گل دهی ندارد. تکثیر درختان سیب می تواند به روش های مختلف مانند کاشت بذر، قلمه زندن، پیوند زنی صورت گیرد.

نکات احداث باغ سیب

درخت سیب به جهت برخوداری از تنوع بالا در انواع مختلف خاک ها قابلیت رشد دارد ولی بطور کلی خاک هایی که بافت لومی شنی با زهکشی مناسب برای پرورش این درخت مناسب می باشد. تراکم مناسب برای پرورش درختان سیب بسته به رقم و شرایط محیطی متفاوت می باشد در صورتی که سیستم ابیاری باغ بصورت قطره ای باشد تعداد درختان سیب می تواند از 120 تا 1500 اصله درخت در هکتار بسته به رقم متغییر باشد. درختان سیب براساس اندازه تنه درخت شامل سه گروه می باشد. گروه اول درختان پا کوتاه، که برای تولید و پرورش این گروه از پایه های پیوندی مالینگ ها استفاده می شود. گروه دوم پایه متوسط و گروه سوم پایه بلند، که برای پرورش این درختان معمولا از پایه های بذری و گاهی نیز از پایه های پیوندی استفاده می گردد. پایه های مالینگ درختانی می باشند که سازگاری مناسبی با انواع بافت خاک دارند و پایه مالینگ مرتون مقاومترین پایه به کم آبی می باشد. در سیستم کشت متراکم سیب اغلب از پایه های پیوندی پا کوتاه از قبیل M26 ، M27 ، M9 ، B9 استفاده می شود، بصورتی که در این نوع سیستم کشت متراکم تعداد اصله نهال تا بیش از 2500 می تواند باشد درحالی در باغات سیب استاندارد فاصله درختان سیب 6 تا 8 متر می باشد.

با توجه به اقلیم و رقم درخت سیب بطور متوسط 600 تا 1000 میلی متر بارندگی در طول سال برای رشد آن مناسب است. همچنین میزان آب مصرفی در ابیاری باغات سیب بسته به نوع سیستم آبیاری، تراکم، آرایش درختان، بین 2/6 تا 26 متر مکعب برای هر درخت بصورت سالانه و 25 تا 200 لیتر در روز کافی است. دوره رشد درخت سیب بسته به اقلیم بین 170 تا 210 روز می باشد که شامل چهار مرحله گل دهی، تشکیل، ایجاد جوانه های گل و مرحله رسیدن میوه است. درختان سیب از نظر مقاومت به سرما برخی از رقم ها مقاوم و برخی نیز حساس هستند همچنین از نظر نیاز سرمایی برخی از رقم ها به دوره کوتاه و برخی به دوره سرمایی طولانی نیاز دارند ولی بطور کلی درخت سیب برای باردهی مناسب به 1000 تا 1600 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتی گراد نیاز دارد. از نظر رشد متعادل دمای 21 تا 25 درجه سانتی گراد بهترین دما برای این درخت می باشد.

درختان سیب جز درختان دگرگشن محسوب می شوند که برای بارور شدن گل ها و تولید میوه نیاز به گرده افشانی مصنوعی دارند. اغلب باغداران سیب در زمان گل دهی درخت از گرده افشان ها برای انتقال گرده و باروری گل ها مانند نگه داری کندو زنبور عسل در باغ استفاده می کنند. بنابراین وجود رقم های گرده زا در باغات سیب بسیار مهم می باشد که در ایران اغلب از رقم سیب زرد و قرمز لبنانی به این منظور استفاده می گردد. دوره گل دهی سیب حدود سی روز از اواسط اردیبهشت تا اوایل خرداد است که شش روز اوج گل دهی و گرده دهی همزمان می باشد. از نظر گل دهی درختان سیب بسته به اقلیم به سه گروه گرده افشانی تقسیم می شوند : 1- زود گل ده (اواسط اردیبهشت) مثل رقم های آیدارد، مکینتاش 2- میان گل ده ( 19 تا 25 اردیبهشت) مثل رقم سیب زرد، گرنی اسمیت 3- دیر گل ده (اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد) مثل رقم های سانتن، بربرین
میوه سیب بسته به رقم آن نیز ممکن است در ماه متفاوتی از سال برسد مثلا در فصل تابستان میوه ارقام گالا، داچس، طلایی، مکینتاش، پرایمت در تابستان، در فصل پاییز میوه ارقام فوجی ، زرد، سرخ، اسنو، جوونا، گراون اشتاین و در زمستان نیز میوه ارقام گرنی اسمیت، واگنر، کینگ می رسند.

ارقام مهم سیب درختی در جهان

• گلدن دلیشیز
• رد دلیشز
• گرنی اسمیت
• شامپیون
• گالا
• بریملی
• فوجی
• آلیس

ارقام مهم سیب درختی در ایران

• زنوز مرند
• شفیع آبادی
• گلاب
• قندک
• گلشاهی

نتیجه گیری

سیب یکی از میوه های محبوب ایرانیان است که کاشت آن همیشه بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته است. این گیاه همچنین در صنایع غذایی مانند کمپوت سازی ها نیز استفاده می شود. احداث باغ سیب می تواند یکی از سرمایه گذاری های پر سود برای افراد علاقه مند به کشاورزی باشد. این میده همچنین امکان انبار در سردخانه ها را به خوبی دارد بنابراین دست باغدار در تعیین قیمت آن باز خواهد بود. در یک جمله استفاده از سیب به عنوان یک محصول پر برکت برای احداث باغ در مناطقی که امکان رشد آن وجود دارد توصیه می گردد.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات

مقدمه

یکی از نکات مهم پس از بررسی مکان احداث باغ که در مقالات قبلی مورد بررسی قرار گرفت، آماده سازی زمین از جهات مختلف برای کشت درختان جدید در آن است در این مقاله خواهیم پرداخت به عوامل اصلی بستر سازی زمین در احداث باغ.

 

آماده سازی خاک

بیشتر درختان مانند هلو ، آلو و شلیل در خاکهای لومی شنی، بدون pH بالا یا شوری و با زهکشی داخلی خوب ، بهترین رشد و تولید را دارند. رشد و تولید کافی را می توان از درختانی که در طیف وسیعی از خاک ها رشد کرده اند بدست آورد، به شرطی که پایه نهال با دقت انتخاب شده باشد. درختان میوه نمی توانند خاک های دارای زهکشی داخلی ضعیف را تحمل کنند. خاک با زهکشی ضعیف برای مدت طولانی بخصوص در فصل رشد آب اشباع نگه را می دارد. آب های زیرزمینی نیز باید به همین دلیل در زیر منطقه ریشه قرار داشته باشند.

شخم زدن

محل باغ باید قبل از کاشت به خوبی بررسی شود تا وجود لایه سخت و متراکم از مواد سنگی واقع در 30 تا 120 سانتی متری، مشخص شود. لایه های سخت مانع از تخلیه آب می شوند و در نتیجه باعث آسیب ریشه یا تاج می شود. در جایی که لایه سخت در فاصله 75 سانتی متری سطح قرار داشته باشد، خاک باید به اندازه کافی عمیق شخم زده شود تا لایه شکسته و پس از کاشت درختان امکان زهکشی مناسب را فراهم کند. لایه های سخت فقط با زیر شکنی از بین می روند و با رشد ریشه این کار انجام نخواهد شد. یکی دیگر از موانع زهکشی، یک لایه متراکم از خاک است که اطراف ریشه و زیر سطح خاک یافت می شود. وقتی کامیون ها، تراکتورها، عملیات چندین بار روی خاک اجرا می کنند، به خصوص هنگامی که خاک مرطوب است، این لایه متراکم شکل می گیرد. هنگامی که خاک کاملاً خشک شود، این لایه ها نیز با شخم شکسته می شود.

تأمین زهکشی

ایجاد زهکش تخلیه، برای انتقال آب اضافی در پایه درخت با تغییر شیب به منطقه ای دیگر انجام می شود. تخلیه آب با سیستم های زهکشی زیرزمینی که به طور استراتژیک قرار داده شده است، آب باقی مانده در زیر منطقه ریشه را خارج و از آسیب درخت جلوگیری می کند. اگر خاک بسیار سنگین یا ماسه ای است، انتخاب آبیاری قطره ای یا زیر سطحی را در نظر بگیرید. اطمینان حاصل کنید که تمام نقاط باغ دارای زهکشی سطحی مناسبی باشند تا باران های زمستانی یا بهاری در اطراف تنه درختان جمع نشود.

تسطیح

یک باغ دارای سیستم آبیاری باید به درستی تسطیح شود. شیب زمین باید براساس نوع خاک و سطح آب موجود ارزیابی شود. خاک های شنی باید کمی شیب دار تراز شوند تا اطمینان حاصل شود که آب می تواند به انتهای دیگر باغ رانده شود. حجم آب موجود در ابتدای اجرا بر درجه شیب تأثیر می گذارد. آب قبل از اینکه توسط خاک جذب شود، مخصوصاً یک خاک شنی، به یک شیب تندتر نیاز دارد تا دورتر شود. قبل از تسطیح خاک باید شخم عمیق زده شده و خاک را کاملاً آبیاری کنید. به لطف تسطیح با لیزر، باغ های با شیب بندی اصولی اکنون بیشتر دیده می شوند. این باغات به راحتی و به طور یکنواخت آبیاری می شوند. در باغات بدون شیب باران اضافی یا رواناب سطحی در فصل بارندگی جایی برای رفتن ندارد و برای مدت طولانی خاک مرطوب مانده و در نتیجه به درخت آسیب می رسد.

از بین بردن علف های هرز

علف های هرز چند ساله، مانند مرغ ، قبل از کاشت درختان با سهولت بیشتری ریشه کن می شوند. قبل از کاشت ، به ویژه در طول تابستان، از بردن علف های هرز چند ساله بسیار کمک می کند. سمپاشی علف های هرز تثبیت شده با علف کش سیستمیک و پس از آبیاری، باعث کاهش علف های هرز می شود. علف کش های پیش از ظهور ، که برای استفاده از گیاهان قبل از کاشت گیاه توصیه می شود و در اواخر پاییز قبل از کاشت در خاک به کار می روند، باعث عدم جوانه زدن بذر علف های هرز در بهار سال بعد بدون آسیب رساندن به درختان تازه کاشته شده می شود. تدخین سموم نیز باید پس از شخم و قبل از تراز نهایی انجام شود، معمولاً در اواخر تابستان یا اوایل پاییز که دمای خاک هنوز گرم و مقدار رطوبت خاک کم است بهترین زمان می باشد. هدف از این کار کنترل نماتدها، و کمک به غلبه بر بیماری های احتمالی محصول قبلی است، و بستگی به برخی بیمارگرهای خاکبرد دارد.

فاصله درختان

قبل از شروع باری طراحی سیستم آبیاری باید فاصله بین درختان و ردیف آنها تعیین شود. اگر قرار است باغ شیاری آبیاری شود، باید فاصله دریچه های مربوط به سر ردیف هر شیار مشخص شود. نصب خطوط لوله و شیرآلات قبل از کاشت درخت بسیار راحت تر و در کارهای باغی بسیار موثر است. اگر قرار است باغ توسط سیستم قطره ای یا زیر سطحی آبیاری شود، باید چاله های اصلی و شیرهای شلنگ قبل از کاشت در محل خود باشند. بعداً می توان شیلنگ ها و ساطع کننده ها را نصب کرد. گاهی اوقات لازم است تا فضای بیشتری بین ردیف های درخت برای تجهیزات برداشت نیز فراهم شود. نوع خاک، سیستم آبیاری، تنوع درخت، سیستم هرس و عادات رشد درخت همگی بر فاصله درخت و تعداد ردیف تأثیر دارند. به عنوان مثال، درختان در خاک های سنگین به شدت سریع رشد نمی کنند. بنابراین، می توان آنها را نزدیکتر از درختان در خاکهای لومی شنی کاشت. درختان آلو ژاپنی که به طور مستقیم رشد می کنند می توانند نزدیکتر از انواع گسترده گیاهان کاشته شوند. قبل از انتخاب فاصله نهایی درخت و ردیف، همه فاکتورهای فوق را با دقت در نظر بگیرید.

کاشت

برای اطمینان از در دسترس بودن نهال، آنها را در ماه زمستان و قبل از کاشت سفارش دهید. درختان یک ساله ای که جوانه می زنند و برای یک فصل رشد کامل در نهالستان رشد می کنند نیز کاشته می شوند. قطر تنه در مطلوب ترین نهال برای کاشت از 7 سانتی متر است. درختان بسیار بزرگ یا بسیار کوچک معمولاً با سرعت کمتری رشد می کنند و اغلب به مراقبت های بیشتری نیاز دارند.

فواصل و فرم کاشت

مربع معمول ترین روش است. در مواردی که تردید وجود دارد درختان با هم رشد کرده و ممکن است سایه بزنند و در نهایت میوه کمتری را تولید کنند، کاشت مستطیل یا مثلثی ممکن است یک مزیت باشد. درختان بین یک ردیف در یک کاشت آفست فاصله کمی دارند تا نفوذ نور بیشتری را در باغ های بالغ فراهم شود. اگر ردیف ها به سمت شمال و جنوب بجای شرق و غرب اجرا شوند، سیستم های کاشت گیاهان متراکم توزیع نور بهتری در قسمت پایین درختان دارند. کاشت به صورت دوتایی در ردیفهایی تنظیم می شود که تولیدکنندگان مایلند از افزایش تولید طی چند سال اول استفاده کنند. به عنوان مثال، فاصله اولیه تنظیم کاشت، در ردیف های 6 متری درختانی است که 3 متر از هم فاصله دارند. در طول عمر باغ احتمالاً مزیت اقتصادی برای درختان دوتایی وجود ندارد زیرا درختان به سرعت رشد می کنند و به زودی در رشد همدیگر تداخل ایجاد می کنند. هزینه کاشت درختان دو برابر می شود و هزینه های حذف نیز اضافه می شود. برخی از تولیدکنندگان در این سیستم موفق هستند زیرا مدیریت باغ و اقدامات آنها مانند هرس بسیار دقیق است.

نتیجه گیری

بستر سازی باغ علاوه بر انتخاب صحیح گونه و رقم از عوامل مهم در احداث و اجرای باغ است. عدم رعایت هر یک از این موارد سبب می شود که از کیفیت باغ میوه اجرا شده کاسته شده و یا راندمان تولید آن دچار اختلال شود. پیشنهاد تیم مرسین کشت، واسپاری عملیات احداث باغ به مهندسین و متخصصین این حوزه است. همانند همه تخصص های دیگر، احداث باغ نیز نیازمند متخصص مخصوص خود دارد. بنابراین کارشناسان کشاورزی با در نظر گرفتن کلیه عوامل شما را کمک می کنند تا به صورت حرفه ای و بدون ریسک باغ اقتصادی خود را احداث نمایید.

 

نویسنده: دکتر حسین گل افروز
دکتری تخصصی قارچ شناسی گیاهی
h.golafrouz@gmail.com
متخصص گیاهپزشکی، احداث و اجرای فضای سبز و باغات

مقدمه

یکی از عوامل مهم در کاهش کمیت و کیفیت محصولات باغی خسارت ناشی از سرمازدگی می باشد. باغداران بطور ملموس با خسارت ناشی از سرمازدگی به ویژه سرمازدگی بهاره یا دیررس آشنا بوده و یکی از نگرانی اصلی باغداران در اوایل فصل بهار می باشد. اقداماتی که در طول فصل رویش و به ویژه پاییز و زمستان صورت می گیرد می تواند تاثیر به سزایی در کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی داشته باشد.

سرمازدگی چیست؟

به تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی در اندام های مختلف گیاهان که در اثر کاهش دما به پایین تر از آستانه تحمل گیاه که باعث خسارت کمی و کیفی می گردد سرمازدگی گفته می شود. سرمازدگی ممکن است در دمای پایین تر از نقطه انجماد یا بالاتر (صفر تا 10 درجه سانتی گراد) اتفاق بیافتد. سرمازدگی بیشتر در مورد درختان باغی خزاندار مطرح می باشد و میزان خسارت ناشی از سرمازدگی در این درختان بسته به گونه و رقم متفاوت می باشد. بطور کلی سرمازدگی را می تواند به سه نوع تقسیم کرد: 1- سرمازدگی پاییزه  2- سرمازدگی زمستانه یا یخ زدگی  3- سرمازدگی بهاره یا دیررس

1- سرمازدگی پاییزه

این نوع سرمازدگی در اثر کاهش ناگهانی دما در فصل پاییز که برگهای درختان هنوز سبز و خزان نکرده اند صورت می گیرد. سرمازدگی پاییزه بیشتر به درختان که محصول پاییزه دارند مثل انار خسارت می زند که موجب ترکیدگی پوست میوه می شود. همچنین این نوع سرمازدگی به دلیل عدم تخلیه مواد غذایی برگها به درون درختان و خزان زودتر موجب ضعف و کاهش توانایی درختان میوه در تولید جوانه های سال بعد می گردد.

2- سرمازدگی زمستانه یا یخ زدگی

این نوع سرمازدگی در اثر کاهش شدید دما به پایین تر از 10- درجه سانتی گراد بسته به تحمل درختان صورت می گردد که در اثر این کاهش دما، آب موجود در بافت درختان یخ زده و سپس به دلیل آب شدن یخ در اثر گرمای آفتاب روز بعد (بیشتر بخش جنوبی درخت) و تکرار این فرآیند، بافت درخت دچار آفتاب سوختگی و در موارد شدیدتر موجب ترک خوردگی تنه و شاخه ها می گردد. این نوع یخ زدگی بیشتر در مناطق معتدله اتفاق می افتد. از عوامل موثر در افزایش خسارت سرمازدگی زمستانه می توان به آبیاری بی رویه بخصوص در فصل پاییز، استفاده بیش از حد از کودهای ازت بالا، هرس زود هنگام اشاره کرد.

3- سرمازدگی بهاره یا دیررس

این نوع سرمازدگی در اثر سرد شدن دما بعد از باز شدن شکوفه جوانه ها یا تشکیل میوه در اواخر اسفند یا اوایل بهار صورت می گیرد که بیشترین خسارت ناشی از سرمازدگی در باغات میوه در اثر سرمازدگی بهاره می باشد زیرا که شکوفه ها و میوه تازه تشکیل شده حساسیت بیشتری نسبت به سرما دارند. خسارت ناشی از سرمازدگی بهاره در مناطق گرمسیری یا نیمه گرمسیری می تواند در دمای صفر تا 10 درجه و  در مناطق معتدله در دمای صفر تا منفی 5 درجه اتفاق بیافتد.

از نظر حساسیت به سرمازدگی بهاره به ترتیب، میوه تازه تشکیل شده بیشتر از شکوفه های باز شده، شکوفه های باز شده بیشتر از شکوفه های نیمه باز و شکوفه های نیمه باز بیشتر از جوانه های باز نشده به سرما حساسیت دارند. اگر دمای هوا قبل از سرمای بهاره گرم تر باشد خسارت ناشی از سرمازدگی بهاره شدیدتر می باشد.

سرمازدگی بهاره موجب قهوه ای، سیاه شدن و ریزش شکوفه های نیمه باز یا باز شده، قهوه ای و ریزش میوه های تازه تشکیل شده و قهوه ای و خشک شده یا درهم پیچده شدن گل آذین ها و سرشاخه های جوان می گردد. درختان میوه ای که نیاز سرمایی کمتری دارند یا زودتر شکوفه می دهند مثل زردآلو، بادام، آلو، هلو بیشتر در معرض سرمازدگی دیررس بهاره می باشند. سرمازدگی بهاره یکی از عوامل مهم محدود کننده تولید زردآلو و بادام در ایران می باشد زیرا این درخت زودتر از سایر درختان گلدهی می کنند.

چگونه با سرمازدگی مقابله کنیم؟

روش های مختلفی برای جلوگیری و کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی وجود دارد که مبتنی بر چندین اصل می باشد، که شامل انتخاب محل مناسب برای احداث باغ، انتخاب درختان میوه سازگار با شرایط محیطی، استفاده از ارقام دیر گل ده و پایه مقاوم به سرما، مدیریت تغذیه ای، آبیاری و خاک و مدیریت باغی می باشد. یکی از روش های موثر برای کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی استفاده از پایه های مقاوم به سرما و ارقام دیر گل ده می باشد. برای مثال پایه مالینگ 19، 2 برای درختان سیب، پایه محلی برای گیلاس، پایه ماریانا برای آلو، پایه اولدهام برای گلابی در برابر سرما مقاوم تر می باشند.

استفاده از ارقام دیر گل ده برای درختان گردو، بادام و زردآلو موجب کاهش خسارت ناشی از سرمای بهاره می گردد. در درختان هسته دار به ویژه زردآلو و بادام استفاده از یکسری مواد شیمیایی مثل نفتالین استیک اسید و پاکلوبوترازول می تواند موجب تاخیر در گل دهی به مدت 1 تا 2 هفته گردد. درختانی میوه که کوددهی مناسبی شده اند و با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی تغذیه و رشد کرده اند بیشتر می توانند دمای پایین تر را تحمل کنند.

استفاده بی رویه کود های حاوی ازت بالا به خصوص در پاییز باعث تحریک رشد رویشی شده و در نتیجه درختان در برابر سرما حساس تر می شوند. در حالی که استفاده از کود های حاوی پتاس بالا و هیومیک اسید به دلیل افزایش ضخامت دیواره سلولی و افزایش غلظت شیره درختان باعث افزایش مقاومت درختان در برابر سرما می شود. آبیاری بیش از حد در فصل پاییز در مناطقی که دارای زمستانی سرد می باشد به دلیل رقیق تر شدن شیره درختان خطر یخ زدگی را افزایش می دهد در حالی که آبیاری در فصل پاییز در مناطقی که زمستانی خشک دارد باعث افزایش رطوبت خاک شده، خاک مرطوب دیرتر دمای خود را از دست می دهند در نتیجه باعث حفاظت ریشه ها در برابر یخ زدگی می گردد.

استفاده از روش یخ آب زمستانه مانع از یخ زدگی ریشه می گردد. علف های هرز موجود در باغ به دلیل کاهش رطوبت خاک و انتقال گرما از خاک به هوا باعث افزایش خطر سرمازدگی می گردد درنتیجه حذف علف هرز در کاهش خسارت سرمازدگی تاثیر دارد. کاشت درختان بلند قامت مانند چنار، افرا، زبان گنجشک در اطراف باغ به خصوص در جهت شمالی باعث حفاظت باغ در برابر جریان هوای سرد می گردد.

روش های جلوگیری از سرمازدگی بهاره یا دیررس در هنگام بروز سرما

محلول پاشی با ترکیب کود حاوی پتاسیم بالا و آمینواسید یا کلسیم 48 ساعت قبل از بروز سرما
پاشیدن آب بر روی شاخه درختان میوه در دمای صفر درجه (با توجه به آگاهی از شرایط آب و هوایی) موجب تشکیل یخ می گردد که یخ به عنوان عایق باعث می شود دمای جوانه از صفر پایین تر نرود همچنین تشکیل یخ موجب آزاد شدن دمای نهان (80 کیلو کالری گرما) می گردد.
استفاده از بخاری باغی، این روش در مناطقی که دارای شب های با وارونگی دمای شدید هستند موثر می باشد. در این روش بخاری ها باید در فاصله 6 متری از یکدیگر قرار گیرند.
ایجاد دود با سوزاندن کاه و کلش و غیره موجب افزایش ذرات معلق در هوا می گردد که ذرات معلق دود در هوا مانع از خروج تشعشع حرارت با طول موج های بلند از باغ شده در نتیجه دمای باغ حفظ می گردد.
غرقاب کردن زمین باغ با آب چاه که دمای بیشتری نسبت به سطح سرد خاک دارد
استفاده از دستگاه ها مولد باد در مناطقی که دارای وارونگی دما می باشد. این دستگاه ای مولد باد به دلیل ایجاد جریان هوا مانع از تشکیل وارونگی دمای می گردد.

جمع بندی

سرمازدگی یکی از عوامل مهم کاهش کمیت و کیفیت محصولات باغی در اوایل فصل بهار می باشد بطوری که نگرانی اصلی باغداران عزیز در این دوره زمانی است. اقداماتی که در فصل پاییز و زمستان توسط باغداران صورت می گیرد می تواند نقش به سزایی در کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی داشته باشد. براساس تجربه گروه مرسین کشت استفاده از ترکیب کود حاوی پتاس بالا به همراه آمینو اسید به غلظت دو در هزار به صورت محلول پاشی در زمانی که احتمال رخداد سرمازدگی وجود دارد تاثیری عالی در کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی دارد.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص گیاهپزشکی، دفع آفات و تغذیه گیاهی