باغ داری

مقدمه

کاشت باغ میوه یک سرمایه گذاری طولانی مدت است که معمولاً سه سال طول می کشد تا محصول تجاری داشته باشد و سپس تولید اقتصادی را برای 15 تا 30 سال دیگر ادامه دهد. برنامه ریزی دقیق منجر به تولید مطلوب، بازده بالا و عمر طولانی درختان می­شود.

عواملی که باید به آنها در احداث باغ توجه شوند

انتخاب مکان

در انتخاب مکان برای یک باغ میوه، یک منطقه پایدار را انتخاب کنید. هر گونه تلاش برای پرورش محصول جدید یا متفاوت با کیفیت بالا و محصول خوب در منطقه­ای که پایدار نباشد، خطر تولید کننده را افزایش می­دهد. برای پرورش هلو­، آلو و شلیل و میوه های تازه ، باغی را که تولید میوه در آن متمرکز است، ایجاد کنید. از آنجا که پرورش این میوه ­ها هم کاملاً فنی و هم تخصصی است ،یک نیروی کار آگاه و قابل اطمینان لازم است. بنابراین، باغ را در جایی که نیروی کار ماهر در دسترس باشد، توسعه دهید. خدماتی که در هرس و چیدن تجربه دارند برای هر نوع میوه کاشته شده ضروری هستند. خدمات بسته بندی باید نیز در مجاورت باغ باشند که بتوانند حجم زیادی را در مدت زمان کوتاه بسته ­بندی کنند. سردخانه باید برای خنک کردن و ذخیره میوه­ ها بین چیدن و فروش موجود باشد. مشاوران کنترل آفات و سایر مشاوران فنی باید نزدیک محل مستقر باشند.

میزان وسعت

باغ ­ها باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا سردخانه و بسته ­بندی یا نیروی کار بتوانند به طور موثر برای کارهای اساسی استفاده شوند. جابجایی خدمه چندین کیلومتر در یک فصل رشد و فقط برای چند ساعت کار، معمولاً اقتصادی نیست. کارکنان ممکن است تمایلی به قرارداد برای کار با محصولات در زمین­ های کوچک نداشته باشند. از طرف دیگر معمولاً بهتر است وسعت باغ از 5 هکتار کمتر نباشد.

آب و هوا

هنگام انتخاب مکان باغ، اثرات آب و هوایی و اقلیم را در نظر بگیرید. در اواخر زمستان یا اوایل بهار هنگامی که گل­ها یا میوه­ های جوان در اثر سرما آسیب می­بینند ،محل نباید خیلی سرد باشد. با این حال، در طول زمستان مکان باید یک دوره هوای سرد داشته باشد که نیاز به سرما را برای تنظیم طبیعی رشد میوه و رشد در فصل بعدی برآورده کند. معمولاً سرمای زمستانی با محاسبه تعداد ساعات زیر 45 درجه فارنهایت (7 درجه سانتیگراد) در طول فصل خواب، اندازه گیری می­شود. اکثر ارقام هلو و شلیل که در دره رشد کرده اند برای شکستن خواب و رشد طبیعی جوانه های گل قبل از 15 اسفند ماه به 650 تا 850 ساعت سرمای هوا احتیاج دارند. جوانه ­های برگ کمی بیشتر نیاز به این سرما دارند. نیاز به سرما برای جوانه ­های برگ و گل اکثر آلوهای ژاپنی 700 تا 1000 ساعت است. ساعات سرد موثر بسته به درجه حرارت روز و میزان مه بستگی دارد. به عنوان مثال، یک دوره درجه حرارت گرم در روز تا حدودی اثر سرمای قبلی را خنثی می­کند.خسارت به تنه درختان یا شاخه ­ها در اثر سرمای شدید زمستان در ایران می­دهد و در اواخر زمستان یا اوایل بهار، هنگامی که درختان به شکوفه می­روند یا میوه­ های جوان در حال رشد هستند، یخ زدگی ایجاد می­شود. در این زمان­، دمای انجماد تقریباً همیشه در نتیجه وارونگی دما رخ می­دهد. مناطق کم ارتفاع در زیر وارونگی دما بیشتر در معرض سرما هستند زیرا متراکم ترین هوای سرد در آنجا تجمع می ­یابد، از آنجا که خطر آسیب به سرما در مناطق کم ارتفاع بیشتر است، قبل از کاشت باغ، شرایط دما را حتما از نزدیک بررسی کنید.

تگرگ و باد

باد باعث ایحاد آسیب، شکستگی، سوختن برگ­ها، اندام­های گیاهی و از بین رفتن آن می ­شود. بنابراین، از کاشت در جایی که باد شدید باعث ایجاد آسیب شود، خودداری کنید. برخی، مناطق پرورش میوه فقط در بعضی از ماه­های سال تگرگ را تجربه می­کنند. تگرگ می­تواند شکوفه ­ها ، برگ­ها و میوه­ های جوان درختان را از بین ببرد. گل­ها و برگ­ها بعضی اوقات از درختان می­ریزند، اما وقتی میوه ­های جوان شکل گرفته و در معرض قرار بگیرند، بیشترین آسیب را می­بینند. تگرگ، حتی کوچک و نرم، می­تواند میوه­ های جوان را به شدت آسیب بزند. بیشتر میوه ­های تگرگ خورده باید هنگام برداشت جدا شوند. اگر تگرگ به طور مكرر در منطقه ­ای به میوه­ ها آسیب برساند، ​​گاهی این خطر ممكن است توجیه كننده كاشت گیاهان در این مناطق نباشد.

گرما

در مواردی که گرمای هوا بالا است، برخی از ارقام به دلیل صدمات ناشی از گرما، محصول زیاد یا میوه با کیفیت خوبی تولید نمی­ کنند. ارقام تولید کننده اغلب در این مناطق عملکرد خوبی ندارند زیرا درختان تمایل به رشد بیش از حد رویشی نسبت به زایشی دارند. انواع دیگر به دلیل تمایل به “سایه زدن” چوب بیشتر و میوه کمتری دارند.

آب

از آنجا که مناطق تولید کننده میوه در ایران در فصل رشد بارش موثر ندارند، برای تولید محصولات کشاورزی به منابع زیرزمینی یا سطحی آب نیاز است. باغ­ های میوه، در هر فصل رشد بین 3 تا 5 هکتار فوت آبیاری استفاده نیاز دارند. در بعضی مناطق این آب به طور کامل از آب سفره ­های زیرزمینی مناطق دیگر از آب­ های سطحی نهرها، رودخانه­ ها یا کانال­ ها استفاده می ­کنند. اکثر باغات از ترکیبی از این چند منبع استفاده می­ کنند. تأمین کافی آب که در صورت نیاز در طول فصل رشد در دسترس باشد، امری حیاتی است. علیرغم موجود بودن، هزینه آب می­تواند عاملی محدود کننده باشد. آب باید فاقد نمک­ های زیاد یا مضر مانند سدیم، بور و کلریدها باشد. اگر کیفیت آب شک داریم، قبل از کاشت درختان باید آزمایش صورت گیرد. همراه با منابع کافی آب آبیاری با کیفیت خوب، نیاز باغ به زهکشی سطحی و زیر سطحی مناسب است. بدون تخلیه مناسب آب از طریق سیستم ریشه، درختان فاقد هوادهی خواهند بود و به بیماری­های ریشه یا تاج دچار می­شوند همچنین ضعیف و غیربارده می­شوند و حتی از بین می­روند. زهکشی آب علی رغم اقدامات اصلاحی فراوان در برخی از خاک­ها ضعیف است و بنابراین چنین خاک ­هایی برای کاشت باغ مناسب نیستند.

بیماری­ ها

محصولی که قبلاً در یک مکان بالقوه کشت شده است، ممکن است روی بهره ­وری آینده تأثیر بگذارد. همانطور که گیاهان زراعی یا سبزیجات ممکن است از قدرت و بهره وری کمتری برخوردار شوند، وقتی سال به سال محصول مشابهی در همان مکان کاشته شود ،ممکن است واکنش مشابهی داشته باشند. درختان ممکن است رشد لکه دار و ضعیفی را نشان دهند، خصوصاً در چند سال اول برای غلبه بر این اثرات، هوادهی خاک قبل از کاشت جایی که اخیراً باغ میوه و باغ­های انگور رشد کرده است، ضروری است. هوادهی همچنین به پاکسازی خاک از نماتدهای باقی مانده از محصول قبلی کمک می­ کند. قبل از کاشت، بیماری­ های باقی مانده خاک را در نظر بگیرید. اگر این مکان سابقه آرمیلاریا داشته باشد، باغ جدید حتی اغلب پس از هوادهی خاک، از بیماری نجات نخواهد یافت. پژمردگی ورتیسیلیوم، به ویژه به دنبال محصولات قبلی مانند گوجه فرنگی یا پنبه، ممکن است برای چند سال اول در باغ­های جوان رخ دهد. علاوه بر این، ممکن است یک مکان باغی با سابقه پوسیدگی تاج یا گال همچنان در کاشت درختان بعدی بیماری داشته باشد.

شیب

شیب باغ و جهتی که در آن قرار دارد می­ تواند بر زمان رشد میوه تأثیر بگذارد، به ویژه در تولید انواع ارقام زودرس مهم است. باغی که در یک شیب رو به غرب کاشته شده دارای یک آب و هوای متغیر هستند که منجر به رسیدن میوه ها از 1 تا 4 روز جلوتر می­شود. بنابراین، تولیدکنندگانی که قادر به برداشت زودهنگام و عرضه میوه به بازار در این مناطق هستند نسبت به سایر تولیدکنندگان، غالباً قیمت­ های بالاتری دریافت می­ کنند.

نتیجه گیری

اگر از ابتدا در انتخاب محل و موقعیت کاشت درخت دقت نکنیم، ضرر و خسارت هرکدام از اشتباهات، قابل جبران نخواهد بود و یا به بهای از دست دادن چندین سال زحمت و سرمایه تمام خواهد شد. طرح ­ریزی باغ در هر مکانی متفاوت است و از ضررویات اصلی می ­باشد.
کارشناسان مرسین کشت شما را کمک و راهنمایی خواهند کرد تا در مسیر احداث باغ اقتصادی خود بدون خطا و با حداکثر بهره وری پیش بروید.

نویسنده: دکتر حسین گل افروز
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
h.golafrouz@gmail.com
متخصص طراحی، احداث و نگه داری باغ و فضای سبز

مقدمه

تغذیه گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کیفی و کمی محصول به شمار می آید که باعث بهبود رنگ، طعم و شکل میوه، کاهش ریزش میوه، افزایش مقاومت در برابر آفات و بیماری ها و ایجاد مقاومت در برابر سرما می گردد. در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هرعنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیتی ویژه برخوردار است، زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه ای با افزون تعدادی از عناصر غذایی نه تنها افزایش عملکردی رخ نمی دهد، بلکه اختلالاتی نیز در رشد گیاه ایجاد شده و در نهایت افت محصول خواهیم داشت. از آنجایی که این فاکتور براحتی تحت کنترل زارع یا باغدار می باشد لذا باغــدار یا زارع می تواند از طریق شناخت عناصر غذایی مورد نیاز گیاه نقش به سزایی در مدیریت مزرعه یا باغ داشته باشد. یکی از مهمترین ابزارهای مدیریتی که می تواند رشد گیاهی را بهبود و تولید را بالا ببرد تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاک از طریق مصرف بهینه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه (کود) می باشد.

آنالیز خاک

عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان به سه دسته تقسیم می شوند:

1- عناصر مضر : عناصری هستند که برای رشد و نمو گیاه زیان آورند و حتی در برخی موارد غلظت های کم این عناصر می تواند موجب کاهش قابل توجهی در عملکرد و رشد و نمو گیاه گردد، از جمله این عناصر می توان سرب، کادمیم، جیوه و نیکل را نام ببریم.

2- عناصر مفید: عناصری هستند که در صورتیکه در محیط به مقدار کافی موجود باشند، سبب بهبود رشد گیاه و یا گیاهان خاصی می شوند به عنوان مثال سدیم برای چغندرقند، سیلیس برای برنج و جو و تا حدی برای گوجه فرنگی و یا مولیبدن و کبالت برای تثبیت بیولوژیکی نیتروژن توسط ریزویبوم ها و جلبکهای سبز و آبی خاصی مفید می باشند.

3- دسته سوم عناصر ضروری یا لازم هستند که سه شـــــرط زیر را، شروط ضروری بودن ایـن عناصر می دانند.
الف) گیاه بدون آن عنصر قادر به تکمیل چرخه حیات خود نباشد.
ب) وظیفه آن عنصر توسط عنصر دیگری قابل انجام و جایگزینی نباشد.
ج) عنصر مستقیماً در متابولیسم و تغذیه گیاه نقش داشته باشد.

بر اساس معیارهای مذکور تاکنون ۱۶عنصر برای رشد و نمو گیاهان ضروری تشخیص داده شده است. کربن، اکسیژن، هیدروژن، فسفر، ازت، پتاسیم، کلسیم، منیزیوم، گوگرد،آهن، منگنز، روی، مس، بُر، مـــولیبدن و کلر شانزده عنصر ضروری گیاه هستند.
ســـــه عنصر اول یعنی کربن، اکسیژن، هیدروژن قسمت اعـــــظم مـــاده خشک گیاهی (بیش از ۹۰درصد) را تشکیل می دهند و کمبود آنها به جز در موارد کمبود آب دیده نمی شود.

این سه عنصر عمدتاً از طــریق آب و هوا تأمین می شوند.
این سه عنصر همراه با شش عنصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم (عناصر کودی،) کلسیم و منیزیوم (عناصر آهکی) و گوگرد عناصر غذایی پر مصرف یا پر نیاز برای گیاهان هستند. هفت عنصــــر دیگر یعنی آهن، منگنز، روی، مس، بُر، مولیبدن و کلرعناصــرغــذایی کم مصــرف یا کم نیاز یا زیر مغذی هستند. گیاهان همانگونه که بدون عناصر پر مصرف قادر به ادامه حیات نیستند، بدون استفاده از عناصر کم مصرف نیز قادر به ادامه حیات نخواهند بود. تفاوت عمده ای که این عناصر با عناصر پر مصرف دارند این است که این عناصر در مقایسه با عناصر غـذایی پر نیاز به مقدار بسیار کمتری مورد نیاز گیاهان هستند. بعبارت دیگر تفاوت این دو دسته در مقدار نیاز گیاهان به آنها است. در خاکهای آهکی از بین عناصر غذایی پر مصرف سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم همراه با گوگرد اهمیت بیشتری دارند.

علیرغم لزوم قطعی وجود ۱۳عنصر ضروری در خاک برای تأمین سلامتی و رشد و تولید محصول درختان میوه، چنانچه این عناصر به مقادیر مشخص که مورد نیاز درختان می باشند به حالت قابل جذب در اختیار گیاه قرار نگیرند، عوارض گوناگونی بوجود خواهد آورد که به آنها عوارض کمبود یــا زیــادی عناصـر می گوییم. هر کدام از این عناصر ۱۳گانه در صورت کمبود و یا غیر قابل جذب بودن، علائمی در شاخ و برگ و میوه ظاهر خواهند ساخت که باید با آنها آشنا بود و به محض مشاهده آن علائم در صدد تحقیق و رفع مشکل بر آمد.

برای تشخیص قطعی کمی یا زیادی عناصر غـذایی مورد نیاز درختان میوه میتوان از این روش ها استفاده کرد :

• 1- نمونه برداری از خاک از اعماق مورد استفاده ریشه درختان در خاک که معمولاً 0-30 سانتی متر، 30-60 سانتی متر و ارسال به آزمایشگاه جهت تجزیه آن
• 2- نمونه برداری از برگ یا دمبرگ درختان، بر حسب نوع درخت در زمان های توصیه شده که برای درختان مختلف این زمان متفاوت می باشد و سپس تجزیه آن
• 3- علائم کمبود یا مسمومیت عناصر مختلف از طریق ممارست و مشاهده
• 4- دقت در وضع رشد درختان و میزان باروری و تناسب جوانه های گل با جوانه های برگ و شاخه
• 5- تطبیق نتایج بدست آمده از تجزیه ها با وضع درختان و نتیجه گیری کلی.

روش اول : نمونه برداری و تجزیه خاک یکی از رایج ترین روش ها برای ارزیابی وضعیت حاصلخیزی خاک و توصیه های کود، آزمون خاک است. آزمون خاک، بخش قابل استفاده عناصر غذایی در خاک را برای محصولات نشان می دهد در صورتیکه آزمون گیاه نشان می دهد که چه مقدار از این عناصر غذایی توسط گیاه از خاک برداشت شده است.

اهداف انجام آزمون خاک

1- تشخیص خاک های دارای کمبود قبل از کاشت درختان است.
2- تعیین سرنوشت کودهای اضافه شده به خاک و تعقیب تغییرات صورت گرفته درجهت قابل استفاده شدن عناصر غذایی برای گیاه.
3- پیش آگاهی دادن به باغداران در باره مناطقی که امکان سمیت عناصر برای گیاه، حیوان و انسان وجود دارد.

هدف دیگر تعیین نقاطی است که حد عناصر در خاک به حد مسمومیت رسیده باشد. مهمترین مرحله آزمون خاک مرحله نمونه برداری است :
محل نمونه برداری خاک در باغهای میوه از بین ردیف ها و در قسمت سایه انداز درخت است و بسته به شکل هندسی باغ، محل های نمونه برداری فرق می کند. یک روش این است که از یک قطعه باغ حداقل ۱۵نمونه خاک بطور تصادفی یا زیگزاگ برداشت، با هم مخلوط و نهایتاً یک نمونه ۲ کیلو گرمی مرکب به آزمایشگاه ارسال شود. بهر حال نمونه بایستی به گونه ای باشد که کل باغ را در برگیرد.

نمونه برداری برای باغ ها و خزانه ها معمولاً از دو عمق ۰-۳۰و 30-60 سانتیمتری صورت می گیرد زیرا بیشترین محل تجمع ریشه های جذب کننده مواد غذایی درخت در این عمق قرار دارند. نمونه 2 کیلوگرمی مرکب را در ظرف یا کیسه مخصوص ریخته، درب آن را محکم می بندیم بطوریکه خاک رطوبت خود را از دست ندهد. دو کارت مخصوص نمونه برداری را پر نموده و در آن مشخصات نمونه از قبیل عمق نمونه برداری، تاریخ نمونه برداری، محل و قطعه نمونه برداری، نام نمونه بردار و اطلاعات اضافی دیگر را می نویسیم و یک کارت را درون کیسه و کارت دیگر را به کیسه متصل می کنیم.

نکات مورد توجه در نمونه برداری از خاک باغات میوه

مساحت هر قطعه نمونه برداری نباید بیش از یک هکتار باشد. در مساحت های بیشتر، باغ به قطعات یک هکتاری تقسیم می شود و از هر قطعه یک نمونه تهیه می شود. نمونه ها نبایستی از محل های خاص کوددهی شده یا سمپاشی شده تهیه شود. بهتر است نمونه ها از نیمه بیرونی سایه انداز درخت تهیه شوند. بهتر است نمونه برداریهای سطحی (عمق ۰-۳۰سانتیمتری) زمانی صــــورت گیرد که ریشه ها هنوز بیدار نشده اند. هیچ یک از ادوات نمونه برداری از قبیل بیل، بیلچه، دستکش و غیره آلوده نباشند. نباید از ادوات گالوانیزه برای نمونه برداری استفاده شود.

زمان نمونه برداری از خاک:

بطور کلی بهترین موقع نمونه برداری خاک در مورد باغات میوه، نمونه برداری قبل از احداث باغ است اما چنانچه باغ احداث شده باشد، بسته به منطقه، اواخر زمستان تا اوائل بهار و یا اواخر تابستان تا اوایل پاییز است.

روش دوم :در باغات، بدلیل وسیع بودن عمق پراکنش ریشه ها و طولانی بودن فصل رشد گیاهان، تجزیه گیاه بر تجزیه خاک برتری دارد. به همین دلیل پیشنهادی می شود که هر ساله نمونه های برگ تهیه شده و برای تجزیه به آزمایشگاه فرستاده شود تا بتوان بر اساس آن توصیه کودی سالانه انجام داد و اطلاعات لازم از شرایط و روند جذب عناصر غذایی بوسیله درختان را بدست آورد. برای اقتصادی بودن این مسئله میتوان باغ را به سه قسمت تقسیم نمود و هر سال یک قسمت را نمونه برداری کرد.

برای اجرای صحیح نمونه برداری در باغ، باید ابتدا باغ را از نظر شرایط درختان (از قبیل سن، نوع درخت، گونه و … ) همچنین از نظر شرایط باغ (شیب زمین، شکل زمین، آبیاری باغ، جهت باغ و درختان ) به کـــرت های مساوی تقسیم نماییم و سپس از هر کرت ۸ تا ۱۰درخت را انتخاب نموده و از آنها نمونه برداری کرد. باید دقت نمود که نمونه بــرداری بایستی قبل از محلول پاشی و یا سمپاشی صورت بگیرد. اگر در بــاغ عملیات سمپاشی و محلول پاشی صــــورت گرفته باشد، تا حد امکان حداقل ۱۰روز بعد از این عملیات نمونه برداری صورت پذیرد تا اثرات سمپاشی بر نتایج تجزیه برگ ها تأثیر نگذارد.

آزمایش برگ

نکات مهم در نمونه برداری از برگ درختان میوه

1- زمان نمونه برداری اکثر درختان میوه ۸-۱۲ هفته پس از شکوفایی کامل یا حدود یکماه قبل از برداشت ذکر شده است. این تاریخ ممکن است در مناطق مختلف اندکی متفاوت باشد.

2- نمونه های برگ ارقام و واریته های مختلف با یکدیگر مخلوط نشوند.

3- قبل از نمونه برداری، باید به درختان که دارای آسیب های فیزیکی جوندگان و سرمازدگی یا مشکل آب گرفتگی هستند توجه نمود.

4- برای هر نمونه ۷۰-۱۰۰ عدد برگ تهیه شود.

5- نمونه ها از قسمت های مختلف تاج درخت تهیه شوند (از پاجوش ها و تنه جوش ها) نبایستی نمونه تهیه شود

6- برای نمونه برداری از برگ های وســـط شاخه های تازه رشد یافته به همراه دمبرگ فصل جاری استفاده می شود، توصیه شده است که درختان بزرگ، شاخه هایی که برای نمونه برداری انتخاب می شوند تقریباً 2/1 تا ½ متر بالای سطح زمین باشند.

7- از هر شاخه نباید بیش از ۲برگ تهیه نمود.

8- برگ ها باید سالم و بدون زدگی های فیزیکی و یا بیماری باشند به گونه ای که نماینده واقعی از برگ های تاج درخت باشند.

9- نمونه های برگی را پس از برداشت باید کاملاً با آب پاک شستشو داد.

10- پس از شستشو، برگها را در هوا پهن می نماییم تا خشک شوند. این کار مانع از قــارچ زدگی نمونه ها می شود بایستی دقت نمود که برگها مستقیماً در مقابل نور خورشید قرار نگیرند و یا در حالی که خیس هستند نبایستی آنها را تحت حرارت قرار داد.

در نهایت نمونه های هوا خشک را در پاکتهای کاغذی یا کیسه های پارچه ای مخصوص قرار داده و اطلاعات مربوطه را به آن ضمیمه نمود. بایستی توجه نمود که به علت گرمی هوا در زمان نمونه برداری، آنها را در ظرف خنک حاوی یخ نگهداری نموده تا از تجزیه زود هنگام و تولید رنگ آنتی سیانین در آنها جلوگیری شود. سپس نمونه ها به آزمایشگاه حمل می گردند تجزیه نمونه ها در آزمایشگاه بایستی با بهترین وسیله انجام شود.

براساس نتایج تجزیه تفسیر نتایج صورت می گیرد و در نهایت توصیه کودی انجام می شود. توجه به این نکته ضروری است که بهترین توصیه کودی زمانی صورت خواهد گرفت که نتایج حاصل از تجزیه خاک همراه با نتایج حاصل از تجزیه گیاه تؤاماً بررسی و توصیه کودی انجام گردد.