سیب

مقدمه

درخت سیب با نام علمی Malus pumila جزءدرختان خزان کننده خانواده گلسرخیان (Rosacea) می باشد. درخت سیب از جمله قدیمی ترین درختان میوه ای می باشد که توسط بشر مورد پرورش و میوه آن مورد استفاده قرار گرفته است. قدیمی ترین آثار ثبت شده از یک درخت سیب فسیلی است که در حفاری هایی در سوئیس کشف و متعلق به عصر ما قبل تاریخ می باشد. درخت سیب بومی منطقه آسیای مرکزی می باشد که هم اکنون نیز اجداد وحشی این درخت بنام M. sieversii در قزاقستان وجود دارد. سیب در بسیاری از اقوام و فرهنگ ها اهمیت زیادی دارد که می توان به یکی از سین های هفت سین سفره نوروز ایرانیان اشاره کرد.

اهمیت درخت سیب

میوه سیب تا اواسط قرن نوزدهم در اروپا به عنوان میوه اشرافی تلقی می شد ولی بعد از مدتی با آگاهی مردم از فوائد زیاد این میوه، تقاضای مصرف آن افزایش چشمگیری پیدا کرد و اکنون به عنوان یک محصول باغی مهم در جهان محصوب می شود. عمده مناطق تولید تجاری و پرورش درخت سیب در دنیا بین عرض های شمالی و جنوبی 30 تا 60 درجه واقع شده است. براساس آمار سال 2018 حدود 5 میلیون و 300 هزار هکتار در دنیا زیر کشت سیب می باشد. که از نظر سطح کشت ایران با 252 هزار هکتار پس از چین و هند در مقام سوم قرار دارد. در سال 2018 تقریبا 90 میلیون تن سیب در دنیا تولید شده است که بیش از نصف ان (55%) سهم چین به عنوان بزرگترین تولید کننده سیب می باشد و ایران با تولید 7/3 میلیون تن پس از امریکا و اروپا در مقاوم چهارم قرار دارد. براساس آمار جهاد کشاورزی حدود 19 درصد از تولیدات باغی متعلق به سیب می باشد. بطوریکه استان آذربایجان شرقی و غربی، تهران و اصفهان تولید کننده های اصلی سیب در کشور هستند.

مشخصات درخت سیب

از نظر ظاهری سیب، درختی کوتاه با شاخه های بدون خار و با برگ های ساده دوکی شکل با حاشیه اره ای و انتهای تیز و کوتاه است. نهنج گل آن کوزه ای شکل کرک دار با گلبرگ های بیضی شکل می باشد. تاکنون سیب بیش از 7500 رقم مختلف از درخت سیب شناسایی شده است که به دلیل داشتن تنوع بالا در ارقام می توان در اقلیم های مختلف پرورش داد. ولی بطور کلی درخت سیب آب هوای خنک و معتدل را دوست دارد ولی در اقلیم های که آب و هوای گرم در زمستان دارند سازگاری مناسبی به ویژه در گل دهی ندارد. تکثیر درختان سیب می تواند به روش های مختلف مانند کاشت بذر، قلمه زندن، پیوند زنی صورت گیرد.

نکات احداث باغ سیب

درخت سیب به جهت برخوداری از تنوع بالا در انواع مختلف خاک ها قابلیت رشد دارد ولی بطور کلی خاک هایی که بافت لومی شنی با زهکشی مناسب برای پرورش این درخت مناسب می باشد. تراکم مناسب برای پرورش درختان سیب بسته به رقم و شرایط محیطی متفاوت می باشد در صورتی که سیستم ابیاری باغ بصورت قطره ای باشد تعداد درختان سیب می تواند از 120 تا 1500 اصله درخت در هکتار بسته به رقم متغییر باشد. درختان سیب براساس اندازه تنه درخت شامل سه گروه می باشد. گروه اول درختان پا کوتاه، که برای تولید و پرورش این گروه از پایه های پیوندی مالینگ ها استفاده می شود. گروه دوم پایه متوسط و گروه سوم پایه بلند، که برای پرورش این درختان معمولا از پایه های بذری و گاهی نیز از پایه های پیوندی استفاده می گردد. پایه های مالینگ درختانی می باشند که سازگاری مناسبی با انواع بافت خاک دارند و پایه مالینگ مرتون مقاومترین پایه به کم آبی می باشد. در سیستم کشت متراکم سیب اغلب از پایه های پیوندی پا کوتاه از قبیل M26 ، M27 ، M9 ، B9 استفاده می شود، بصورتی که در این نوع سیستم کشت متراکم تعداد اصله نهال تا بیش از 2500 می تواند باشد درحالی در باغات سیب استاندارد فاصله درختان سیب 6 تا 8 متر می باشد.

با توجه به اقلیم و رقم درخت سیب بطور متوسط 600 تا 1000 میلی متر بارندگی در طول سال برای رشد آن مناسب است. همچنین میزان آب مصرفی در ابیاری باغات سیب بسته به نوع سیستم آبیاری، تراکم، آرایش درختان، بین 2/6 تا 26 متر مکعب برای هر درخت بصورت سالانه و 25 تا 200 لیتر در روز کافی است. دوره رشد درخت سیب بسته به اقلیم بین 170 تا 210 روز می باشد که شامل چهار مرحله گل دهی، تشکیل، ایجاد جوانه های گل و مرحله رسیدن میوه است. درختان سیب از نظر مقاومت به سرما برخی از رقم ها مقاوم و برخی نیز حساس هستند همچنین از نظر نیاز سرمایی برخی از رقم ها به دوره کوتاه و برخی به دوره سرمایی طولانی نیاز دارند ولی بطور کلی درخت سیب برای باردهی مناسب به 1000 تا 1600 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتی گراد نیاز دارد. از نظر رشد متعادل دمای 21 تا 25 درجه سانتی گراد بهترین دما برای این درخت می باشد.

درختان سیب جز درختان دگرگشن محسوب می شوند که برای بارور شدن گل ها و تولید میوه نیاز به گرده افشانی مصنوعی دارند. اغلب باغداران سیب در زمان گل دهی درخت از گرده افشان ها برای انتقال گرده و باروری گل ها مانند نگه داری کندو زنبور عسل در باغ استفاده می کنند. بنابراین وجود رقم های گرده زا در باغات سیب بسیار مهم می باشد که در ایران اغلب از رقم سیب زرد و قرمز لبنانی به این منظور استفاده می گردد. دوره گل دهی سیب حدود سی روز از اواسط اردیبهشت تا اوایل خرداد است که شش روز اوج گل دهی و گرده دهی همزمان می باشد. از نظر گل دهی درختان سیب بسته به اقلیم به سه گروه گرده افشانی تقسیم می شوند : 1- زود گل ده (اواسط اردیبهشت) مثل رقم های آیدارد، مکینتاش 2- میان گل ده ( 19 تا 25 اردیبهشت) مثل رقم سیب زرد، گرنی اسمیت 3- دیر گل ده (اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد) مثل رقم های سانتن، بربرین
میوه سیب بسته به رقم آن نیز ممکن است در ماه متفاوتی از سال برسد مثلا در فصل تابستان میوه ارقام گالا، داچس، طلایی، مکینتاش، پرایمت در تابستان، در فصل پاییز میوه ارقام فوجی ، زرد، سرخ، اسنو، جوونا، گراون اشتاین و در زمستان نیز میوه ارقام گرنی اسمیت، واگنر، کینگ می رسند.

ارقام مهم سیب درختی در جهان

• گلدن دلیشیز
• رد دلیشز
• گرنی اسمیت
• شامپیون
• گالا
• بریملی
• فوجی
• آلیس

ارقام سیب در یک نگاه

ارقام مهم سیب درختی در ایران

• زنوز مرند
• شفیع آبادی
• گلاب
• قندک
• گلشاهی

نتیجه گیری

سیب یکی از میوه های محبوب ایرانیان است که کاشت آن همیشه بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته است. این گیاه همچنین در صنایع غذایی مانند کمپوت سازی ها نیز استفاده می شود. احداث باغ سیب می تواند یکی از سرمایه گذاری های پر سود برای افراد علاقه مند به کشاورزی باشد. این میده همچنین امکان انبار در سردخانه ها را به خوبی دارد بنابراین دست باغدار در تعیین قیمت آن باز خواهد بود. در یک جمله استفاده از سیب به عنوان یک محصول پر برکت برای احداث باغ در مناطقی که امکان رشد آن وجود دارد توصیه می گردد.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات