نهال

مقدمه

نهال به درختی یک الی سه ساله گفته می شود که معمولا در زمینی با نام نهالستان و یا در گلخانه تولید و پس از خارج شدن از زمین اصلی در زمینی دیگر کشت می شود. نهال ها به دو دسته تقسیم می شوند. نهال های ریشه لخت و نهال های گلدانی.
نهال های ریشه لخت نهال هایی هستند که در زمین پرورش یافته و هنگام کاشت ریشه های آنها نیز دیده می شود. اما نهال های گلدانی همانطور که از اسمشان پیداست در گلدان رشد کرده اند و لذا ریشه های آنها پیدا نیست. برای کاشت هر یک از این نهال ها نکاتی وجود دارد که در این مقاله به تمامی آنها می پردازیم.

نهال ریشه لخت

این دسته از نهال ها چون از زمین خارج می شوند بایستی هنگام عدم فعالیت درخت جابجا شوند چرا که ریشه های درخت در هنگام سرسبز بودن بسیار نسبت به هوادیدن حساس است. پس جابجایی نهال ریشه لخت بایستی تنها در فصل خواب صورت گیرد در غیر این صورت خشک شدن نهال حتمی است. این نهال ها چون از زمین و تحت فشار خارج شده اند ممکن است در ناحیه ریشه دچار آسیب شده باشند بنابراین هنگام انتقال به زمین جدید بایستی قسمت های زخمی شده آن با قیچی باغبانی هرس شود. ریشه این گیاهان قبل از کاشت بایستی ضد عفونی شود که به این منظور ریشه را در مخلوطی از قارچکش، حشره کش، کود دامی پوسیده، آب و ماسه بادی غوطه ور می کنیم. این عمل به عملیات پرالیناژ ریشه معروف است و نهال شما را از گزند بیماری ها و آفات دور میکند.

نهال گلدانی

این دسته از نهال ها به دلیل اینکه ریشه هایشان در یک محیط بسته رشد کرده است میتواند در تمام فصول سال کاشته شود. اما از آنجایی که انتقال از گلدان به خاک به عنوان یک شوک برای نهال محسوب می شود بهتر است این انتقال ترجیحا در فصول خیلی گرم اتفاق نیفتد. هنگام کاشت نهال گلدانی بهتر است گلدان که میتواند پیت حلبی، گلدان پلاستیکی، نایلونی و یا سفالی باشد از محیط ریشه خارج و فقط خاک محتوی آن همراه ریشه کاشته شود ولی اگر امکان اینکار را ندارید ویا اینکار باعث آسیب به ریشه های گیاه شما می شود میتواند چند شکاف در بدنه گلدان به خصوص قسمت کف آن ایجاد و سپس نسبت به کاشت اقدام فرمائید.نهال های گلدانی نیز همانند نهال های ریشه لخت نیاز به ضد عفونی ریشه دارند و حتی به دلیل اینکه دارای بستری به غیر از بستر خاک باغ شما هستند ممکن است حامل آلودگی های بیشتری باشند. اما عملیات پرالیناژ برای این دسته امکان پذیر نیست و بایستی از قارچکش و حشره کش ها به صورت محلول در آب آبیاری بعد از کشت استفاده کنید.

نحوه کاشت درختان

فاصله کشت درختان بسته به نوع درخت، نوع کاربرد آنها، سیستم آبیاری شما و شیب زمین می تواند متفاوت باشد. اما به صورت عمومی بهترین فاصله کشت نهال ها از یکدیگر سه متر و فاصله بین ردیف ها 4 متر می باشد. جهت کاشت نهال پس از تعیین دقیق محل کاشت، حفره ای به عمق 60 سانتی متر و قطر 50 سانتی متر حفر کنید. دقت کنید که اگر درختان شما مسن تر هستند و یا ریشه های بیشتری دارند و یا از نهال گلدانی استفاده می کنید، اندازه گودال را به تناسب بزرگتر کنید. داخل چاله را تا ارتفاع 10 تا 15 سانت با مخلوط کود دامی پوسیده و ماسه بادی پرکنید نه نحوی که کف گودال حالت تپه ای به خود بگیرد. سپس ریشه ها را روی این تپه قرار دهید . سعی کنید ریشه ها را تا حد امکان از هم باز کرده تا ریشه ها در هم نپیچند. مابقی گودال را با خاک رویی حاصل از حفر گودال پر کنید و با فشار دست خاک را به نحوی فشرده کنید که به ریشه های گیاه بچسبد. بلافاصله بعد از کاشت نهال آبیاری را انجام دهید.
نکته: اگر از نهال های پیوندی استفاده میکنید حتما دقت کنید که محل پیوند بایستی حد اقل 15 سانتی متر بالای سطح خاک قرار گیرد.
ممکن است پس از کاشت نهال و چند دوره آبیاری به دلیل نشست کردن ذرات خاک، اندکی از ریشه های نهال نمایان شود که در این صورت مقداری پای نهال را خاک دهی کنید.

سرزنی و هرس فرم دهی نهال

پس از کاشت نهال های مثمر،از آنجایی که تناسبی بین حجم ریشه و اندام هوایی وجود ندارد و معمولاً ریشه نمی تواند نیازهای اندام هوایی را برطرف کند، بایستی قسمتی از اندام هوایی بریده شود. به این منظور نهال را از ارتفاع 80 سانتی متری از سطح زمین سربرداری کنید و محل برش را بلافاصله با چسب هرس پانسمان کنید. این سرزنی همچنین به شما کمک میکند تا در سالهای آتی فرم بهتری از درخت خود داشته باشید و دسترسی بهتری به شاخه های اصلی درخت داشته باشید.

کوددهی و سمپاشی درخت پس از کاشت

برای سال اول به هیچ وجه از کودهای شیمیایی استفاده نکنید. این کودها سبب افزایش شوری محیط ریشه شده و ممکن است نهال را بسوزاند البته در مواردی که خاک شما دچار کمبود است با نظر گیاهپزشک استفاده از کود شیمیایی ضروری است و بایستی انجام شود. برای تهیه کود به توصیه های فروشندگلن کود اکتفا نکنید و حتما با گیاهپزشک مشورت کنید و سپس نسبت به خرید اقدام کنید. در خصوص سموم نیز به جز در مواردی که با آفت خاصی برخورد نکرده اید، از سمپاشی درخت اجتناب کنید . مخلوط پرالیناژ در صورت استفاده به خوبی از ریشه های درخت شما در سال اول کاشت محافظت خواهد نمود.

استفاده از قیم

معمولا در سال اول کشت نهال نیازی به قیم نیست ولی اگر نهال شما اندکی کج کاشته شده و یا کج رشد کرده می توانید از لوله پلاستیکی یا فلزی آب، میلگرد و یا چوب نی به همراه مقداری نخ به عنوان قیم استفاده کنید. هنگام فرو کردن قیم در خاک مراقب ریشه های گیاه خود باشید.

نحوه آبیاری نهال تازه کاشته شده

پس از کاشت نهال بایستی حواستان به میزان مناسب آب باشد همواره عمق 5 سانتی متری خاک باید مرطوب باشد. البته آبیاری بیش از حد نیز سبب پوسیده شدن ریشه های نهال تازه کاشته شده می شود. در هنگام آبیاری دقت کنید که آب به هیچ وجه به تنه و شاخه های نهال حتی به صورت جزئی برخورد نکند.
آبیاری باید در زمان خنکی روز و ترجیحا اوایل صبح انجام شود.

نشانه های موفقیت آمیز بودن کاشت نهال

جوانه زنی درخت و تولید دائم برگ و شاخه های جدید نشانه خوبی است که حکایت از موفقیت آمیز بودن عملیات کاشت نهال دارد. با ایجاد خراش کوچک با استفاده از ناخن روی تنه درخت و مشاهده پوست سبز نیز میتوان از این موضوع مطمئن شد. از طرف دیگر ریزش برگها، پژمردگی و خشک شدن شاخه و قهوه ای شدن ناحیه زیر پوست درخت نشانگر این موضوع است که درخت در زمین شما مستقر نشده و از بین رفته است.آبیاری باید در زمان خنکی روز و ترجیحا اوایل صبح انجام شود.

نتیجه گیری

کاشت نهال با ظاهر ساده و آسانی که دارد، دارای نکات ریز و درشتی است که بایستی دقیقا رعایت شوند. شاید کاشت نهال امری سریع به نظر بیاید اما آثار آن تا ده ها سال برای درخت و باغدار باقی خواهد ماند. چنانچه سوالی در خصوص این موضوع و یا نیاز به راهنمایی و مشاوره داشتید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

نویسنده: دکتر علی روشن بخش
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
aroshanb@gmail.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات

مقدمه

درخت سیب با نام علمی Malus pumila جزءدرختان خزان کننده خانواده گلسرخیان (Rosacea) می باشد. درخت سیب از جمله قدیمی ترین درختان میوه ای می باشد که توسط بشر مورد پرورش و میوه آن مورد استفاده قرار گرفته است. قدیمی ترین آثار ثبت شده از یک درخت سیب فسیلی است که در حفاری هایی در سوئیس کشف و متعلق به عصر ما قبل تاریخ می باشد. درخت سیب بومی منطقه آسیای مرکزی می باشد که هم اکنون نیز اجداد وحشی این درخت بنام M. sieversii در قزاقستان وجود دارد. سیب در بسیاری از اقوام و فرهنگ ها اهمیت زیادی دارد که می توان به یکی از سین های هفت سین سفره نوروز ایرانیان اشاره کرد.

اهمیت درخت سیب

میوه سیب تا اواسط قرن نوزدهم در اروپا به عنوان میوه اشرافی تلقی می شد ولی بعد از مدتی با آگاهی مردم از فوائد زیاد این میوه، تقاضای مصرف آن افزایش چشمگیری پیدا کرد و اکنون به عنوان یک محصول باغی مهم در جهان محصوب می شود. عمده مناطق تولید تجاری و پرورش درخت سیب در دنیا بین عرض های شمالی و جنوبی 30 تا 60 درجه واقع شده است. براساس آمار سال 2018 حدود 5 میلیون و 300 هزار هکتار در دنیا زیر کشت سیب می باشد. که از نظر سطح کشت ایران با 252 هزار هکتار پس از چین و هند در مقام سوم قرار دارد. در سال 2018 تقریبا 90 میلیون تن سیب در دنیا تولید شده است که بیش از نصف ان (55%) سهم چین به عنوان بزرگترین تولید کننده سیب می باشد و ایران با تولید 7/3 میلیون تن پس از امریکا و اروپا در مقاوم چهارم قرار دارد. براساس آمار جهاد کشاورزی حدود 19 درصد از تولیدات باغی متعلق به سیب می باشد. بطوریکه استان آذربایجان شرقی و غربی، تهران و اصفهان تولید کننده های اصلی سیب در کشور هستند.

مشخصات درخت سیب

از نظر ظاهری سیب، درختی کوتاه با شاخه های بدون خار و با برگ های ساده دوکی شکل با حاشیه اره ای و انتهای تیز و کوتاه است. نهنج گل آن کوزه ای شکل کرک دار با گلبرگ های بیضی شکل می باشد. تاکنون سیب بیش از 7500 رقم مختلف از درخت سیب شناسایی شده است که به دلیل داشتن تنوع بالا در ارقام می توان در اقلیم های مختلف پرورش داد. ولی بطور کلی درخت سیب آب هوای خنک و معتدل را دوست دارد ولی در اقلیم های که آب و هوای گرم در زمستان دارند سازگاری مناسبی به ویژه در گل دهی ندارد. تکثیر درختان سیب می تواند به روش های مختلف مانند کاشت بذر، قلمه زندن، پیوند زنی صورت گیرد.

نکات احداث باغ سیب

درخت سیب به جهت برخوداری از تنوع بالا در انواع مختلف خاک ها قابلیت رشد دارد ولی بطور کلی خاک هایی که بافت لومی شنی با زهکشی مناسب برای پرورش این درخت مناسب می باشد. تراکم مناسب برای پرورش درختان سیب بسته به رقم و شرایط محیطی متفاوت می باشد در صورتی که سیستم ابیاری باغ بصورت قطره ای باشد تعداد درختان سیب می تواند از 120 تا 1500 اصله درخت در هکتار بسته به رقم متغییر باشد. درختان سیب براساس اندازه تنه درخت شامل سه گروه می باشد. گروه اول درختان پا کوتاه، که برای تولید و پرورش این گروه از پایه های پیوندی مالینگ ها استفاده می شود. گروه دوم پایه متوسط و گروه سوم پایه بلند، که برای پرورش این درختان معمولا از پایه های بذری و گاهی نیز از پایه های پیوندی استفاده می گردد. پایه های مالینگ درختانی می باشند که سازگاری مناسبی با انواع بافت خاک دارند و پایه مالینگ مرتون مقاومترین پایه به کم آبی می باشد. در سیستم کشت متراکم سیب اغلب از پایه های پیوندی پا کوتاه از قبیل M26 ، M27 ، M9 ، B9 استفاده می شود، بصورتی که در این نوع سیستم کشت متراکم تعداد اصله نهال تا بیش از 2500 می تواند باشد درحالی در باغات سیب استاندارد فاصله درختان سیب 6 تا 8 متر می باشد.

با توجه به اقلیم و رقم درخت سیب بطور متوسط 600 تا 1000 میلی متر بارندگی در طول سال برای رشد آن مناسب است. همچنین میزان آب مصرفی در ابیاری باغات سیب بسته به نوع سیستم آبیاری، تراکم، آرایش درختان، بین 2/6 تا 26 متر مکعب برای هر درخت بصورت سالانه و 25 تا 200 لیتر در روز کافی است. دوره رشد درخت سیب بسته به اقلیم بین 170 تا 210 روز می باشد که شامل چهار مرحله گل دهی، تشکیل، ایجاد جوانه های گل و مرحله رسیدن میوه است. درختان سیب از نظر مقاومت به سرما برخی از رقم ها مقاوم و برخی نیز حساس هستند همچنین از نظر نیاز سرمایی برخی از رقم ها به دوره کوتاه و برخی به دوره سرمایی طولانی نیاز دارند ولی بطور کلی درخت سیب برای باردهی مناسب به 1000 تا 1600 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتی گراد نیاز دارد. از نظر رشد متعادل دمای 21 تا 25 درجه سانتی گراد بهترین دما برای این درخت می باشد.

درختان سیب جز درختان دگرگشن محسوب می شوند که برای بارور شدن گل ها و تولید میوه نیاز به گرده افشانی مصنوعی دارند. اغلب باغداران سیب در زمان گل دهی درخت از گرده افشان ها برای انتقال گرده و باروری گل ها مانند نگه داری کندو زنبور عسل در باغ استفاده می کنند. بنابراین وجود رقم های گرده زا در باغات سیب بسیار مهم می باشد که در ایران اغلب از رقم سیب زرد و قرمز لبنانی به این منظور استفاده می گردد. دوره گل دهی سیب حدود سی روز از اواسط اردیبهشت تا اوایل خرداد است که شش روز اوج گل دهی و گرده دهی همزمان می باشد. از نظر گل دهی درختان سیب بسته به اقلیم به سه گروه گرده افشانی تقسیم می شوند : 1- زود گل ده (اواسط اردیبهشت) مثل رقم های آیدارد، مکینتاش 2- میان گل ده ( 19 تا 25 اردیبهشت) مثل رقم سیب زرد، گرنی اسمیت 3- دیر گل ده (اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد) مثل رقم های سانتن، بربرین
میوه سیب بسته به رقم آن نیز ممکن است در ماه متفاوتی از سال برسد مثلا در فصل تابستان میوه ارقام گالا، داچس، طلایی، مکینتاش، پرایمت در تابستان، در فصل پاییز میوه ارقام فوجی ، زرد، سرخ، اسنو، جوونا، گراون اشتاین و در زمستان نیز میوه ارقام گرنی اسمیت، واگنر، کینگ می رسند.

ارقام مهم سیب درختی در جهان

• گلدن دلیشیز
• رد دلیشز
• گرنی اسمیت
• شامپیون
• گالا
• بریملی
• فوجی
• آلیس

ارقام سیب در یک نگاه

ارقام مهم سیب درختی در ایران

• زنوز مرند
• شفیع آبادی
• گلاب
• قندک
• گلشاهی

نتیجه گیری

سیب یکی از میوه های محبوب ایرانیان است که کاشت آن همیشه بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته است. این گیاه همچنین در صنایع غذایی مانند کمپوت سازی ها نیز استفاده می شود. احداث باغ سیب می تواند یکی از سرمایه گذاری های پر سود برای افراد علاقه مند به کشاورزی باشد. این میده همچنین امکان انبار در سردخانه ها را به خوبی دارد بنابراین دست باغدار در تعیین قیمت آن باز خواهد بود. در یک جمله استفاده از سیب به عنوان یک محصول پر برکت برای احداث باغ در مناطقی که امکان رشد آن وجود دارد توصیه می گردد.

نویسنده: دکتر یوسف پناهنده
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
yousef_panahandeh@yahoo.com
متخصص تغذیه گیاهی و دفع آفات