نهال

مقدمه

بسیاری از کشورها برنامه های صدور گواهینامه مواد گیاهی را برای حفظ یا بازسازی بخش­های خاص کشاورزی اجرا کرده اند. هدف این برنامه ها تولید و توزیع مواد با کیفیت بالا و عاری از بیماری­های سیستمیک و آفات است. برنامه های صدور گواهینامه به طور کلی الزامات واجد شرایط بودن برای نهالستان ­ها ، تولید کنندگان و سایر گیاهان را تعیین می­کنند. فقط آن دسته از انواع گیاهان که توسط مقام ملی صالح ثبت و تأیید شده و مورد ارزیابی و عاری از هرگونه بیماری سیستمیک قرار گرفته ­اند استفاده خواهند شد. به طور كلی، وزارت كشاورزی برنامه­ های صدور گواهینامه را اجرا می­كند، اگرچه مرجع صالح در كشورهای مختلف متفاوت خواهد بود. بسیاری از محصولات مختلف در سراسر جهان مشمول صدور گواهینامه سلامت هستند. استفاده از گیاهان گواهی شده باعث کمک به مدیریت در دستیابی به بهبود فرآیندها، کارایی بیشتر محصولات می ­شود، اطمینان از برتری یکنواخت گیاهان پیش از عملیات تولید، تنظیم یک استاندارد کیفی برای همه محصولات است.

چرا از نهال گواهی شده استفاده کنیم؟

نهال از اولین نهاده­ های کشاورزی در ایجاد باغ­های اقتصادی میوه است. آلودگی به آفات و بیماری ­های گیاهی از جمله مهمترین دلایل کاهش تولید در باغ­ها و در مواردی به نابودی کامل باغ منتهی می­شود. تعدادی از عوامل بیماریزا از طریق ادوات کشاورزی، خاک، باد، حشرات، پرندگان، حیوانات و انسان به باغ­ها منتقل می­شوند که در بسیاری از موارد در صورت استفاده از سموم شیمیایی و روش ­های زراعی قابل کنترل بوده و خسارات آن­ها قابل جبران است؛ اما تعداد دیگری از عوامل بیماریزای به دلیل فقدان اطلاعات کافی تولید کنندگان نهال و باغداران در مورد اهمیت و نحوه انتقال آن­ها، از طریق نهال به باغ منتقل می­ شوند که در بسیاری از موارد قابل کنترل نیست و تنها راه مقابله با آن­ها استفاده از نهال سالم و گواهی شده است. در کشورهای پیشرفته و تعدادی معدودی از کشورهای در حال توسعه دنیا، سیستم ­های کنترل و گواهی نهال برای ساماندهی به تولید نهال گواهی شده سالم، اصیل و استاندارد، توسعه یافته است.

مزایای نهال گواهی شده چیست؟

بهره­ دهی اقتصادی باغ­های میوه متاثر ازعوامل مختلفی مانند خاک، شرایط آب و هوایی ،تغذیه کافی و مدیریت کشاورزی، آفات و بیماری­ های گیاهی است. همچنین عدم استفاده از ارقام و پایه­ های سازگار با شرایط هر منطقه، بارآوری ناکافی و زوال درختان در کوتاه مدت یا میان مدت و به ثمر نرسیدن باغ­ها را به همراه خواهد داشت. اما آنچه که نقش بارزتری در برنامه­های گواهی نهال درکاهش بازدهی اقتصادی باغ­ها ایفا می­کند تاثیر آفات و بیماری­های گیاهی می­باشد.

تاثیرآفات وبیماری­ها به وضوح در باغ­های کشور با کاهش کمیت و کیفیت محصولات باغی، افزایش هزینه ­های تولید ونگه­داری باغ­ها، زوال تدریجی یا ناگهانی درختان میوه و کاهش اشتغال فعالان در بخش باغبانی کشورخواهد شد(خسارت ناشی از بیماری­ های گیاهی در جهان بین 10-20 درصد کل تولید است)

هر چند که این میزان خسارت در برخی مواقع به ویژه در کشورهای در حال توسعه که از زیر ساخت­های­ کافی در زمینه کشاورزی صنعتی برخوردار نیستند، ممکن است میزان خسارت به صد در صد محصول نیز ارتقا یابد. گروهی از بیماری ­ها که برای بیشتر باغداران ناشناخته هستند و به طور عمده توسط عوامل بیماریزای ویروسی، ویروئیدی، شبه ویروسی، فایتوپلاسمایی، باکتریایی و تعداد معدودی ازعوامل قارچی ایجاد می­شوند و به دلیل ماهیت، تعداد زیادی از آن­ها، با هیچ کدام از روش ­های مرسوم قابل کنتزل نیستند. بیماریهای موسوم به تریستزا، اگزوکورتیس، کاچکسیا، پسوروز، کیسه صمغی، میوه سبز، استابورن، در مرکبات شارکا، بافت مردگی حلقوی برگ، کوتولگی، موزائیک، پژمردگی، شانکر و زخم همراه با شیره گیاهی و در هسته داران و دانه داران، گال انگور، جاروی جادوگر درختان میوه هستند.

و همین گروه از بیماری­ها در اکثر مواقع حتی فاقد علائم بیماری هستند ولی کلیدی ترین نقش را در کاهش بهره اقتصادی باغ­های میوه ایجاد می­کنند و به عنوان مهمترین عوامل زوال و نابودی باغ­ها به ویژه در باغبانی سنتی مطرح هستند.

به دلیل اهمیت موضوع استفاده از نهال سالم و گواهی شده، ارگان­های تحقیقاتی-اجرایی در دنیا مانند سرویس بازرسی حیوانات و گیاهان در آمریکا، دپارتمان کشاورزی در استرالیا، سازمان حفظ نباتات در اتحادیه اروپا و موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در ایران برای ساماندهی­ تولید و توزیع بذر، نهال و سایر مواد تکثیری بخش کشاورزی بر اساس استانداردهای موجود ایجاد شده ­اند.

قوانین مربوط برای نهال گواهی شده چیست؟

به منظوررعایت مواد قانونی فوق و آیین نامه­های اجرایی مرتبط با سلامت نهال، موسسه ابتدا استانداردهای سلامت مواد تکثیری بخش باغبانی کشور را با بهره گیری از تجربیات علمی واجرایی تمام ارگان­های تحقیقاتی و اجرایی در ساختار وزارت تعیین و پس از تصویب و ابلاغ، معیار فعالیت­های خود در ارزیابی و صدور گواهی سلامت قرار داده است. بدیهی است در استانداردهای مذکور، فقط بیماری­هایی­ مدنظر قرار گرفته­اند که همچنان­ که قبلا نیز اشاره شد، عامل زوال و کاهش بازده اقتصادی باغ­های میوه بوده واز طریق نهال به باغ­ها منتقل شده و راه درمانی به جز استفاده از نهال سالم در مورد آنها وجود ندارد (صرفا از 38 ویروس، ویروئید، شبه ویروس، 11 فایتوپلاسما و باکتری، 18 قارچ و11 نماتد یاد شده و تصمیم گیری در خصوص سایر بیماری­ها به ارگان­های دیگر از جمله سازمان حفظ نباتات محول شده است).

مهمترین چالش­های موجود در زمینه گواهی سلامت مواد تکثیری از بعد آزمایشگاهی، نیاز شدید کشور به برخی از اقلام بیولوژیکی است که متاسفانه در صد بالایی از آنها وارداتی هستند. ردیابی آلودگی­های موجود در مواد تکثیری نهال نسبت به بذور جنسی به دلیل اهمیت موضوع، نوع روش­های مورد استفاده در ردیابی و پیچیدگی­های خاص در ردیابی عوامل بیماریزای میکروبی و حتی نوع گروه محصولی معمولا چالش برانگیز است که به تجربه عملی و تخصص فنی بالاتری برای ردیابی این عوامل بویژه در نهال نیاز است.
فقدان یا کمبود شرکت­های دانش بنیان و کلینیک­های گیاهپزشکی فعال در زمینه ارزیابی سلامت مواد تکثیری که دارای توان بالای فنی و تجهیزاتی در ردیابی عوامل بیماری زای موجود در استانداردهای ملی سلامت باشند، چالش دیگری است که سیستم گواهی نهال کشوربا آن مواجه است.
تعداد زیادی از کلینیک­های گیاهپزشکی از امکانات آزمایشگاهی و توان پرسنلی لازم برای ردیابی آلودگی در نهال برخوردار نیستند و هم به دلیل کثرت سالیانه تعداد نهال تولیدی در کشور (بالغ بر بیست میلیون نهال رسمی) نیازمند واگذاری ارزیابی سلامت نهال به بخش خصوصی می­باشند.
دستورالعمل کنترل و نظارت بر تولید نهال گواهی شده درختان میوه این دستورالعمل به منظور کنترل و نظارت بر مراحل تولید نهال گواهی شده درختان میوه در نهالستا‌ن دارای مجوز تولید نهال گواهی شده مورد استفاده قرار می­گیرد. ضوابط تولید نهال گواهی شده کنترل و نظارت بر شاخص­های کیفی تولید نهال کاشت و پرورش پایه (مرحله اول نظارت) رعایت تراکم، زمان کاشت پایه، کنترل تراکم در واحد سطح پرورش پایه، آماده سازی برای پیوند و تعیین میزان پیوندک مورد نیازنهال پیوندی: تهیه پیوندک و پیوندزنی (مرحله دوم نظارت)، کنترل سربرداری نهال ( مرحله سوم نظارت)، مدیریت جوشگیری و تربیت نهال (مرحله چهارم نظارت)، تاییدیه، صدور گواهی و مستند سازی، صدور گواهی، برچسب گواهی نهال و فاکتور فروش می­باشد.
این مقاله شما را بیشتر راهنمایی میکند

نتیجه گیری

سیستمهای تولید نهال گواهی شده، زیر­ساخت­های اساسی ­تردیگری نیاز دارد که از جمله مهم­ترین آن­ها وجود طبقات تکثیری سالم و اصیل هسته­ های اولیه، پیش تکثیر و باغ­های مادری که به نوبه خود یکی ازبزرگ­ترین چالش­ ها در سیستم تولید نهال گواهی شده محسوب می­شود. بنابراین برای نیل به گواهی نهال و استفاده از نهال گواهی شده برای توسعه باغبانی مدرن و گذر از باغبانی سنتی به صنعتی در کشور، استفاده از مواد تکثیری از چنین منابعی بسیار لازم و ضروری است. هنوز بسیاری از تولید کنندگان کشور و حتی باغداران سرشناس به نقش نهال گواهی شده درتوسعه باغداری صنعتی، آگاهی کافی پیدا نکرده ­اند.

نویسنده: دکتر حسین گل افروز
دکتری تخصصی بیماری شناسی گیاهی
h.golafrouz@gmail.com
متخصص طراحی، احداث و نگه داری باغ و فضای سبز